Uçak Kazaları Sıklaştı mı? Havayolu Seyahatleri Güvensiz mi?

2019, yaşanan 20 ölümlü kaza ve 280 can kaybının yaşandığı bir yıl olarak havacılık tarihindeki yerini alacak olsa da; son 74 yılda ticari havacılığın en güvenli olduğu yıllar arasında yer alması için yeterli.

2019 dünya çapında 280 kişinin hayatını kaybettiği 20 ölümlü kazaya sahne oldu. Ancak buna rağmen sivil havacılık tarihinin en güvenli üçüncü yılı olarak tarihteki yerini aldı. Bu bilgiler, bugün daha güvenli bir gökyüzünde uçtuğumuz anlamına geliyor. 1946’dan bu yana yaşanan uçak kazalarının kapsamlı bir analizine göz atmaya ne dersiniz?

2019 yılında yaşanan en dramatik kaza kuşkusu 10 Mart’ta Etiyopya Havayolları’na ait bir Boeing 737 MAX 8 uçağının, kalkıştan yaklaşık 6 dakika sonra kontrolden çıkıp Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa yakınlarında düşmesiydi. Kazada 157 kişi yaşamını yitirdi. Uçağın motorlarının çarpma etkisiyle 10 metre gömüldüğü ve yerde 28 m genişliğinde, 40 m uzunluğunda bir krater oluşturduğu ortaya çıktı.

Etiyopya kazasından bir gün önce, LASER tarafından uçurulan bir Douglas DC-3, Kolombiya’da acil iniş girişiminde bulunurken düşmüş ve 14 kişiye mezar olmuştu. 2019’un son büyük ölümlü uçak kazası ise yılın bitimine dört gün kala, 27 Aralık’ta, Bek Air’e Ait Fokker 100 tipi bölgesel yolcu uçağının, Kazakistan’ın Almatı şehri yakınlarında düşmesi ve 12 kişinin can verdiği kaza olarak kayıtlara geçti.

2019 yılında, sivil yolcu ve kargo uçuşlarının karıştığı 20 ölümlü uçak kazasında toplam 283 kişi yaşamını yitirdi.

Bir Bakışta | 2019’da Yaşanan Ölümlü Uçak Kazaları

Ancak bu trajedilere rağmen 2019, sivil havacılık tarihinin en güvenli yıllarından biri oldu. Dünya genelinde hava kazaları ile ilgili verileri kaydeden bağımsız bir kuruluş olan Aviation Safety Network verilerine göre, 2019 yılı uçak kazalarında hayatını kaybeden insanların sayısı ile (1946-2019) arasında en güvenli üçüncü yıl oldu. Ölümlü uçak kazalarının sayısı söz konusu olduğunda ise 2019 yılı, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana geçen 74 yıl içinde en güvenli yedinci yıl olarak kayıtlara geçti.

Bir Bakışta | Uçak Kazalarında Hayatını Kaybeden İnsanların Sayısı (1946-2019)

Ticari yolcu ve kargo uçuşlarını içeren hava kazalarında hayatını kaybeden insanların sayısının, son yıllarda azaldığı görülüyor. Ancak, son birkaç yıl içinde yüzlerce insanın yaşamını yitirdiği büyük kazalar da görüldü. Örneğin 2019’da Etiyopya’da bir Boeing 737 MAX kazasında 157 kişi hayatını kaybetti.

Uçak kazasına bağlı yaşanan ölümler açısından en güvenli yıl, 10 kazada 44 kişinin yaşamını yitirdiği 2017 oldu. En güvenli ikinci yıl ise 2013’tü. 2013’te yaşanan 23 ölümlü kazada 256 kişi yaşamını yitirdi.

Bir Bakışta | Ölümlü Uçak Kazalarının Sayısı (1946-2019)

Ticari yolcu ve kargo uçuşlarını içeren ölümlü uçak kazalarının sayısında özellikle son 20 yılda gözle görülür bir azalma dikkat çekiyor. 2015 ve 2017’de yaşanan 10 ölümlü uçak kazası; 1948’deki 80 ölümlü uçak kazasıyla kıyaslandığında; gelinen noktanın ne kadar önemli olduğu net bir şekilde ortaya çıkıyor.

Tabloya bakıldığında 1972 yılının, yaşanan 65 ölümlü kazada 2.472 can kaybı yaşanmasıyla, sivil havacılığın en kötü yılı olarak tarihteki yerini aldı. Bununla birlikte, bir takvim yılında en çok ölümlü uçak kazasının gerçekleştiği yıl ise 80 kazanın yaşandığı 1948 oldu.

Aviation Safety Network CEO’su Harro Ranter, son yıllarda uçak kazalarındaki düşüş eğiliminin; havacılık sektöründe güvenlik seviyesinin önemli ölçüde artışının bir sonucu olduğu görüşünde. Ranter: “Eğer kaza oranı 10 yıl öncesiyle aynı kalsaydı, geçen yıl 34 ölümlü kaza olmasını beklerdik. Eğer oran, 2000 yılındakiyle aynı kalsaydı, geçen yıl 65 ölümlü kaza olması gerekirdi. Bu, son yirmi yılda havacılıkta güvenlik algısının geldiği noktayı net bir şeklide ortaya koyuyor”

Sivil havacılığın en güvenli olduğu yılı belirlemek için yaşanan ölümlü uçak kazası ve bu kazalarda hayatını kaybeden insanların sayısının birbirine oranlanması üzerinden yani kaza başına ortalama ölüm kriteriyle bir sıralama yapmak da mümkün.

Bu hesaplama sonucunda, 2017’nin ölümlü kaza başına ortalama dört ölümle en güvenli yıl olduğunu görmek mümkün. Onu, 2013 (11 ölüm) ve 1955 (12 ölüm) yılları izliyor.

İlgili Haber | Uçak Kazasında Hayatta Kalmanın Yolları

Bu parametre üzerinden değerlendirildiğinde, güvenlik açısından en kötü yılın, her ölümlü kazada ortalama 62 kişinin yaşamını yitirdiği 1985 olduğu ortaya çıkarken; ikinci ve üçüncü en kötü yıllar ise kaza başına ortalama 54 ve 53 ölüm ile 2015 ve 2014 yılları oldu.

Ortalamaya dayalı sınırlamalara rağmen, elbette bu hesaplama yöntemine dayanan sıralamalar, sektörün ölümlü kazalara eğilimi hakkında net bir fikir veriyor.

Bir Bakışta | Uçak Kazası Başına Ortalama Ölüm (1946-2019)

Ölümlü uçak kazası başına hayatını kaybedenlerin ortalama sayısının son yıllarda arttığı görülüyor. Bu, ölümlü kazaların ve bu kazalarda hayatını kaybeden insanların sayısının azalmasına rağmen; çok sayıda kişinin yaşamını yitirdiği büyük kazalara son yıllarda daha fazla tanık olduğumuzun bir göstergesi.

UÇMAK ARTIK DAHA MI GÜVENLİ?

Uçak kazaları sürekli yaşanıyor olsa da, Aviation Safety Network verilerinin on yıllık analizleri, ölümlü kazaların son dönemde azaldığını net bir şekilde ortaya koyuyor. Örneğin, 2000 ve 2009 yılları arasında, 299 ölümlü kaza meydana geldi. Bu kazalarda 8.526 kişi yaşamını yitirdi. Ancak 2010-2019 döneminde ölümlü kaza sayısı 188’e düştü. Hayatını kaybedenlerin sayısı ise neredeyse yarı indi ve 4.699’a kadar düştü.

Başlı başına bu rakamlar bile, hava trafiğinin hacminin ve yoğunluğunun, bahsedilen süre zarfında ciddi oranda artışına rağmen, hava yolu seyahatlerinin geçmişe göre daha güvenli hale geldiğinin net bir göstergesi olarak yorumlanabilir.

Bir Bakışta | Ölümlü Uçak Kazalarının 10 Yıllık Dönemlerdeki Eğilimi (1946-2019)

1990’lardan bu yana, onar yıllık periyotlarda ölümlü uçak kazalarının sayısının keskin bir düşüş yaşadığı görülüyor. 1950 ve 1959 arasındaki dönem, sivil havacılık tarihinde en yüksek ölümlü kazaların yaşandığı dönem olarak kayıtlara geçti.

Bir Bakışta | Ölümlü Uçak Kazalarında Hayatını Kaybedenlerin Sayısının 10 Yıllık Dönemlerdeki Eğilimi (1946-2019)

1970 ve 1979 arasındaki yıllar, sivil havacılık için en üzücü olan dönem olarak kayıtlara geçti. 10 yıllık süreçte uçak kazalarında 17,344 kişi yaşamını yitirdi. Ancak o zamandan beri, havacılıkta güvenlik algısında yaşanan iyileşme neticesinde, yaşamını yitiren insanların sayısı büyük ölçüde azaldı.

Bununla birlikte, son on yılda daha az ölümlü kaza ve yaşamını yitiren insan görülmesine rağmen; özellikle son beş yıl içinde yüksek sayıda can kaybının yaşandığı kazalara tanıklık ettik.

• 2019’da Etiyopya Hava Yolları’na ait Boeing 737 MAX düştü ve 157 kişi yaşamını yitirdi.
• 2018’de iki büyük kaza yaşandı. Lion Air’e ait Boeing 737 MAX, Endonezya’da düştü ve 189 kişi yaşamını yitirdi. Küba’da 112 kişinin hayatını kaybettiği Cubana de Aviación’a ait bir Boeing 737-200 düştü. Yılın en trajik kazasını ise bir askeri uçak yaptı. 257 kişi yaşamını yitirdi. (Askeri uçaklar ile yaşanan kazalar, bu yazıdaki tüm analizlerde kapsam dışı bırakıldı )
• 2017 ise Kosta Rika’da 12 kişinin hayatını kaybettiği en ölümlü kaza ile nispeten daha sakin bir yıl olarak kayıtlara geçti.
• 2015’te, Mısır’da Metrojet’e ait bir Airbus’un düşmesiyle 224 kişi yaşamını yitirirken; aynı yıl, Germanwings’e ait bir başka Airbus, Fransa’da 150 kişiye mezar oldu.

Böylece, ölümlü uçak kazalarının sayısı yıllar geçtikçe azalsa da maalesef yüzlerce insanın yaşamını yitirdiği büyük kazalar yaşanmaya devam ediyor.

Bir Bakışta | Tüm Zamanların En Büyük 10 Uçak Kazası

Tüm zamanların en büyük felaketi 27 Mayıs 1977’de Tenerife’de gerçekleşen ve 583 kişinin yaşamını yitirdiği kaza olarak kayıtlara geçti. Pan Am ve KLM’e ait iki Boeing 747 pistte çarpıştı. Maalesef Türk Hava Yolları’nın 1974 Paris uçak kazası da, havacılık tarihinin en büyük beşinci trajedisi durumunda.

Aşağıdaki listede yer alan uçak kazalarında hayatını kaybeden insanların sayısına uçakta olmayan kişiler dahil edilmedi.

BAZI BÖLGELER DİĞERLERİNDEN DAHA MI RİSKLİ?

Uçak kazalarına ilişkin veriler, dünya çapında ölümlü kazaların yaşandığı bazı bölgelerin, diğerlerine göre daha sabıkalı olduğunu gösteriyor. Son 74 yılda, tüm kıtalar arasında Avrupa ticari yolcu ve kargo uçakları ile en fazla ölümlü kazanın yaşandığı kıta oldu. Avrupa kıtası aynı zamanda uçak kazalarında en fazla insanın yaşamını yitirdiği yer de oldu. Avrupa’da yaşanan 1.164 kazada ve 23.762 ölüm yaşandı. Avrupa’yı, bu dönemde 1.063 ölümlü kazada 13.190 kişinin yaşamını yitirdiği Kuzey Amerika izliyor.

Bir Bakışta | Kıtalara Göre Uçak Kazaları ve Hayatını Kaybeden İnsanların Analizi

Ölümlü uçak kazalarının çoğu Avrupa ve Kuzey Amerika’da meydana geldi. Bunun arkasındaki en önemli faktörün, bu kıtaların dünyadaki en yoğun hava trafiğine sahip olmaları olduğu düşünülüyor.

Aviation Safety Network verilerinin ülkeler bazındaki dağılımına bakarsak; Amerika Birleşik Devletleri’nin yaşanan 854 ölümlü kaza ve hayatını kaybeden 10.810 insan ile zirvede yer aldığını görüyoruz. Ardından 525 ölümlü kazada 8.453 kişinin yaşamını yitirdiği Rusya yer alıyor.

ABD ve Rusya’nın bu listede ilk iki sırayı alması şaşırtıcı değil. Çünkü bu iki ülke aynı zamanda hava trafiği hacminin, dünyanın diğer bölgelerinden nispeten daha yoğun olduğu ülkeler. Bu nedenle, bu kaza ve ölüm sayıları, bu ülkelerdeki hava operasyonlarının kalitesiz olduğu anlamına gelmez.

Ancak ölümlü uçak kazaları ve hayatını kaybeden insan sayısı bakımından ilk 25 ülke arasında Brezilya (dördüncü), Kolombiya (beşinci), Endonezya (sekizinci) ve Meksika (dokuzuncu) gibi ülkeler de yer alıyor. Bunlar, çok yoğun hava trafiğine sahip olmayan ülkeler. Bahsi geçen bu ülkelerde çok sayıda ölümlü kaza yaşanması, havacılık güvenliği standartlarının kötü olduğu şeklinde yorumlanabilir.

Bir Bakışta | En Çok Ölümlü Uçak Kazası Yaşanan Ülkeler

Son beş yıl içinde meydana gelen ölümlü uçak kazalarını analiz edersek bu argümanın güçlendiğini görüyoruz.

2015-2019 yılları arasında 1.682 kişinin hayatını kaybettiği 69 ölümlü kaza yaşandı. Bunların yüzde 50’si Endonezya, Mısır, Etiyopya, Küba ve Kolombiya gibi ülkelerde meydana geldi.

İlgili Haber | Uçakta En Güvenli Koltuk Hangisi?

ABD 15 ile en fazla ölümlü kazanın yaşandığı ülke oldu. Ancak bu kazalarda hayatını kaybeden insan sayısı sadece 39’du. Bu bilgiyi, 6 ölümlü kazada 262 kişinin öldüğü Endonezya ile; 224 kişinin can verdiği tek bir kaza yaşanan Mısır ile ve beş ölümlü kazada 182 kişinin hayatını kaybettiği Rusya ile karşılaştırdığımızda tablo net şekilde ortaya çıkıyor.

Son beş yılın verilerine bakıldığında, Fransa’daki 2015 Germanwings kazası hariç tutulduğunda, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde ölümlü kazaların sayısının düşük olmasına rağmen çok sayıda insanın hayatını kaybettiği büyük kazaların daha fazla yaşandığı ortaya çıkıyor.

Bir Bakışta | Ülkelere Göre Ölümlü Uçak Kazası ve Hayatını Kaybeden İnsan Sayısı (2015-2019)

UÇAKLAR GÜVENLİ Mİ?

Ethiopian Airlines (2019), Lion Air (2018), Metrojet (2015) ve neredeyse her yıl yüzlerce insanın hayatını kaybettiği büyük trajediler yaşıyor olsak da veriler ölümlü uçak kazalarının, 1970 ve 80’lere kıyasla, son yıllarda oldukça nadir hale geldiğini gösteriyor. Bunun en önemli ölçüsü milyon uçuş başına ölümlü kaza oranı.

İlgili Haber | Eski Uçaklar Güvenli mi?

1970 yılında dünya genelinde yaklaşık 9,5 milyon uçuş gerçekleşiyordu. Bu da milyon uçuş başına 6,35 ölümlü kaza yaşandığı anlamına geliyor.

1970-2019 yılları arasında uluslararası hava trafiği yüzde 313 oranında arttı. Ancak bu artışa rağmen milyon uçuş başına ölümlü kaza sayısı önemli ölçüde azaldı. Bu bilgiler, bugün havayolu seyahatlerinin diğer zamanlarından çok daha güvenli olduğunu gösteriyor.

2019 yılında, yaklaşık 40 milyon uçuş gerçekleşti. Milyon uçuş başına ölümlü kaza oranı 0,51’e düştü. Bu oran, ticari yolcu ve kargo uçuşları için en güvenli yıl olan 2017’de 0,28 ile en düşük değerini almıştı.

Bu verilerin ortaya koyduğu şey, 1970-2019 yılları arasında uçuş sayısının yüzde 313 artmasına rağmen, ölümlü uçak kazalarının gittikçe daha nadir hale gelmesi…

Muhammed Yılmaz