2021’in ilk günlerinde Endonezya’da meydana gelen uçak kazasının ardından, tıpkı önceki uçak kazalarda olduğu gibi bu olayın yaşanmasına hangi faktörlerin sebep olduğunu hepimiz merak etmeye başladık. Kazanın nedeni, yapılan araştırmalardan sonra ortaya çıkacak nihai kaza raporunda belli olacak olsa da, biz uçak kazalardan sonra kazayı aydınlatmak için yaşanan sürecin aşamalarına birlikte göz atalım…
Bir uçak kazası yaşandıktan sonra, kazayı aydınlatmak, nedenlerini anlamak için perde arkasında ciddi bir süreç yürütülür. Bu araştırmaların amacı, kazaya kimin sebep olduğunu bulup, suçlu aramak değildir. Neyin yanlış gittiğini keşfetmek ve böylece gelecekte aynı hatalardan kaynaklanan kazaların tekrarlanmasına engel olmaktır. İşte bir uçak kazasının araştırma safhasında yapılanlar.
Uçak Kazalarını Kimler Araştırıyor ?
Uçak kazaları pek çok açıdan felaket olarak adlandırılabilir. İnsanlar, yakınlarını ve sevdiklerini kaybeder; havayolu şirketinin itibari zedelenir; tüm uluslararası güvenlik protokolleri sorgulanabilir ve hatta uçak üreticileri bile bu durumdan olumsuz etkilenebilir. Çok nadir görülen bir olay olsa da, benzer bir felaketin tekrar meydana gelmesini önlemek için her uçak kazası derinlemesine araştırılmalıdır.
Tüm uçak kazası araştırmaları, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından belirlenen süreç ışığında gerçekleştirilir. Spesifik olarak, bu süreçler Chicago Konvansiyonu olarak da bilinen Uluslararası Sivil Havacılık Konvansiyonu’nun Annex 13 dokümanında belirtilmiştir.
Soruşturmaya mutlaka kazanın meydana geldiği ülkedeki devlet kuruluşu da dahil olur. Soruşturmayı yürütenler, araştırma için doğru araçlara ve yeterli bilgiye sahip olmadıklarını düşünürlerse, diğer ülkelerden de yardım isteme hakkına sahiptirler.
Bunun yanı sıra, uçağın üretildiği ve uçağın tescil edildiği ülkeler de soruşturmaya dahil olur. Bu nedenle, örneğin Boeing uçaklarıyla ilgili durumlarda Federal Havacılık İdaresi (FAA) yardım için çağrılacaktır. Airbus uçakları için de EASA yetkilileri, kaza araştırma kurullarına dahil olurlar. Ayrıca kaza yapan uçakta bulunan motorların imalatçısının temsilcisi de kaza inceleme kuruluna dahil edilir.
Ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, bazı ülkeler özel olarak soruşturmaya dahil olmayı talep edebilirler. Örneğin, Ukrayna Havayolları’nın PS752 sefer sayılı uçuşunda uçak Tahran’dan kalktıktan kısa bir süre sonra düşmüştü. Düşen uçaktaki çok sayıda yolcunun Kanada vatandaşı olmasından ötürü, Kanada da soruşturmaya dahil olmayı talep etmişti.
Kaza Soruşturma Süreci Nasıl İlerliyor ?
Bir uçak kazası meydana geldiği fark edilir edilmez, müfettişler olayla ilgili çalışmalara başlamak için harekete geçer. Başlangıçta, sorumlu bir araştırmacı diğer müfettişlerin güvenli bir şekilde enkazı görmelerini sağlayacaktır. Bu durum, enkaz alanında, tehlikeli bir durum, toksik malzeme, keskin nesneler veya basınçlı ekipman olmaması anlamına gelir.
Müfettişler daha sonra enkazda araştırma yaparak, çekilen fotoğrafları ve videoları izleyerek değerlendirmeye başlar. Müfettişler enkazdan fiziksel kanıt toplamaya çalışır ve görgü tanıklarıyla görüşmeler yapar. Enkazı ipucu olarak kullanırlar ve çarpma açısını belirtmek için enkaz dağılımını kullanarak uçağın yere çarpma şeklinin haritasını çıkarırlar.
Uçağın mümkün oldukça çok parçasını kurtarıp hangar benzeri bir alanda yeniden birleştirmeye çalışırlar. Bu, araştırmacıların ne olduğunu anlamalarına ve hangi parçaların hala eksik olduğunu görmelerine yardımcı olur.
İlk aşamalarda temel öncelik, uçağın “kara kutularını” bulmaktır. Bir kokpit ses kaydedicisi ve bir uçuş veri kaydedicisi olmak üzeri tüm ticari uçaklarda iki parçadan oluşan kara kutu bulunur. İlki tahmin edileceği üzere pilotların kokpitteki tüm konulmalarını kaydederken; diğeri hız, basınç, irtifa, motor değerleri gibi onlarca parametreyi hafızasına alır.
Teknik Araştırma
Kaza alanında araştırmacılar bilgi toplamakla meşgulken, başka bir ekip de kazanın teknik yönlerini araştırmaya başlar. Bu ekip, uçağın motorlarını veya diğer bileşenlerini sökebilir ve kazaya yol açan anları yeniden canlandırmak için uçuş simülatörlerinden faydalanabilir. Aynı zamanda ekip mürettebat deneyimini, uçak bakım kayıtlarını ve hava durumu gibi kaza ile ilgili olabilecek detayları ve kayıtları da inceler. Kazadan yaralı kurtulanlarla ve kurtarma operasyonlarına dahil olan kişilerle de görüşürler. Ayrıca adli tıp uzmanları uyuşturucu, alkol ve diğer kazayı etkileyen faktörleri test etmek için kazada hayatını kaybedenlerin naaşlarını analiz eder.
Soruşturma tamamlandıktan sonra sonuçları paylaşmak için halka açık toplantılar düzenlenir. Bu durum, şeffaflığın sağlanmasına ve halkın neler olup bittiğini anlamasına yardımcı olur.
Araştırma Sonuçları
Kazadan sonraki 30 gün içinde soruşturma ekibinin bir ön rapor yayımlaması gerekir. Bazen nihai raporun hazırlanması, kazayı çevreleyen sorunların ne kadar karmaşık olduğuna bağlı olarak bir yıl veya daha uzun sürebilir.
Nihai kaza raporu, kazayı etkileyen tüm durumları ve hangi faktörlerin kazaya dahil olduğu hakkında en net bilgileri içerir. Raporun hazırlanmasının bir yıldan fazla sürdüğü karmaşık durumlarda, müfettişler kazanın yıldönümünden o güne kadar kaydedilen ilerlemelerin ayrıntılarını içeren bir güncelleme yayınlamalıdır.
İlgili Haber | Bütün Uçaklar Suya İnebilir mi?
Nihai rapor yayınlanmadan önce de araştırmacılar güvenlik iyileştirmeleri için tavsiyelerde bulunabilir. Örneğin, Lion Air’in yaşadığı 737 MAX kazasında, uçaktaki MCAS yazılımında bir güncelleme yapılması gerekliliği hızla tespit edilmiş ve bununla ilgili bir girişim başlatılmıştı.
Nihai sonuç, halkı ne olduğu konusunda bilgilendirecek, soruşturmadan elde edilen tüm güvenlik tavsiyelerini ana hatlarıyla belirtecek ve soruşturmayı nihayetlendirecektir. Başta da belirttiğimiz gibi bu raporlar suçlanacak birini bulmaktan ziyade havacılık endüstrisini daha emniyetli hale getirmek amacıyla yapılır.
Dilan Nur Yetik
