Dünya genelinde havayolu şirketlerinin talebi en çok dar gövde uçaklara. Sektörün önümüzdeki 30 yıllık projeksiyonları da dar gövde uçaklara olan talebin artacağını gösteriyor.
Tek koridorlu dar gövde uçak pazarında Avrupalı imalatçı Airbus A320 ailesi uçakları ile Amerikalı rakibi Boeing ise 737 ailesi uçakları ile varlık gösteriyor ve birbirleriyle kıyasıya rekabet ediyor.
Boeing tarafında malumunuz işler biraz karışık. 1967’de ilk uçuşunu yapan 737 ailesi uçaklarının yeni nesil teknolojiler ve verimli motorlarla güçlendirilen 4’üncü nesli olan 737 MAX uçakları, 5 ay içinde karıştığı ve 346 kişinin yaşamını yitirdiği 2 kaza nedeniyle yaklaşık 1 yıldır yerde ve uçamıyor. Üstelik ne zaman yeniden gökyüzü ile buluşacağını da bilen yok.
Bu krizin en çok Airbus’a yaradığı aşikar. Avrupalı imalatçı, A320 ailesinin yeni sistemler ve motorlarla güçlendirilmiş versiyonu A320neo uçaklarıyla dar gövde pazarını adeta ele geçirdi. Airbus, 2019’u tarihinin en iyi sipariş ve teslimat rakamlarıyla kapatsa da A320neo uçakları da Airbus’ın başını ağrıtacak gibi görünüyor.
A320neo ailesi uçaklarında, Pratt & Whitney motorlarını tercih eden ve sorun yaşayan havayolları listesinin en yeni üyesi Türk Hava Yolları oldu. Geçtiğimiz hafta THY filosundaki Airbus A321neo uçaklarından 3’ü, motorlarındaki sorunlar nedeniyle yere indirildi. Peki A320neo uçaklardaki sorun tam olarak ne? Airbus bu konuda ne gibi çözüm yolları düşünüyor? THY’nin filosundaki diğer uçaklara bu sorun sirayet eder mi? 737 MAX krizinden sonra hem havacılık endüstrisi hem de Türk Hava Yolları A320 krizini kaldırabilir mi?
A320neo’nun Tarihçesi
Avrupalı imalatçı Airbus, 1 Aralık 2010’da yaptığı bir açıklama ile dar gövde uçak ailesi A320’lerin yakıt tasarrufu ve çevreciliği ile öne çıkan verimli motorlar, yeni nesil teknolojiler ve standart kıvrık kanat ucu sharklet ile donatılmış versiyonunu üreteceğini duyurdu. Üretilecek yeni uçakların ismi A320neo olacaktı. Neo kısaltması hem yeni anlamına gelen new kelimesini çağrıştırıyor hem de yeni motor opsiyonu anlamına gelen new engine option kelimelerinin baş harflerini ifade ediyordu.
Airbus, A320neo ailesi uçaklarını satın alacak operatörlere, geliştirilmiş yakıt verimliliğine sahip iki ayrı motor seçeneği sundu: Pratt & Whitney’in PW1100G ve CFM tarafından geliştirilen LEAP-1A. Uçaklar, bu yeni motorlarıyla, havayollarına yakıt maliyetinde %15; işletme giderlerinde %8 tasarruf imkanı sunacaktı. Hatta yapılacak kabin içi iyileştirmelerle, yakıt tasarruf oranının % 20 seviyelerine çıkacağı vadedildi.
Ocak 2020 sonu rakamları itibariyle, A320neo ailesi uçakları 115’ten fazla havayolundan aldığı 7395 siparişle, dünyanın en çok satan yani en popüler ticari yolcu uçağı ünvanını elinde bulunduruyor.
İlk A320neo, ilk uçuşunu 25 Eylül 2014’te yaptı. A320neo’nun lansman müşterisi olan Qatar Airways, ilk uçağın teslim süresine kısa süre kala, Pratt & Whitney motorlarındaki sorun nedeniyle uçağı teslim almak istemediğini açıkladı ve tüm dünya A320neo uçaklarındaki motor probleminden haberdar oldu. Yıllar süren pazarlıkların sonunda, Kasım 2019’da Qatar Airways, A320neo uçaklarındaki motor seçeneğini LEAP olarak değiştirdiğini açıkladı.
MOTOR PROBLEMLERİ
Qatar’ın vazgeçmesinin ardından A320neo’nun ilki, Almanların milli havayolu Lufthansa’ya 26 Ocak 2016’da teslim edildi. Lufthansa, teslim aldığı ilk 2 uçağı, motor problemi nedeniyle, ilk aşamada sadece iç hat uçuşlarında kullandı. Motor problemleri sebebiyle zaman zaman teknisyenlerin uçağa müdahalesi gerekti.
2015 Mayıs’ında, Airbus’ın bazı test uçuşlarını iptal etmesiyle ilk kez kamuoyuna yansıyan motordaki sorunun, bir kelepçeyle ilgili olduğu açıklandı.
İşi ilginç hale getiren detay, sorunun, motor çalıştıktan sonra 1,5 – 2 saatlik süre içinde kapatıldığı zaman görülmesiydi. Bu süre içinde motorun üst bölümü, diğer kısımlarına oranla daha yavaş soğuyor ve oluşan dengesiz soğuma, motorun şaftında, santimetre’nin 10.000’de 13’ü kadar bir eğilmeye sebep oluyordu. Şaft bu haldeyken motor çalıştırılırsa, motor kompresöründe sürtünme meydana geliyordu.
Pratt & Whitney duruma geçici bir çözüm olarak, çalıştırılmadan önce üç dakika boyunca motorun içerisine hava üflenmesini tavsiye ederken, motorda yapılacak bir revizyonla sorun kesin bir biçimde çözüleceğini açıkladı. Motorun bir saatten daha kısa veya üç saatten daha uzun sürelerde kapalı kaldığı durumlarda ise bu sorun yaşanmadığı raporlandı.
Motorda, fizikî sıkıntının yanı sıra, kokpit bilgisayarına hatalı mesaj göndermek gibi yazılım hataları da bulunduğu ortaya çıktı. PW1100G motorları, hizmete başladığından bu yana, birçok farklı havayolunu uçaklarını operasyondan çekmeyi gerektirecek olaylar yaşadı. Motorun karakteristik sorunları, Yanma odası problemleri, Düşük basınçlı türbin (LPT) ve dişli kutusu arızaları ile motorda meydana gelen titreşimler olarak öne çıktı.
HİNTLİ HAVAYOLLARI MUZDARİP
430 siparişle A320neo ailesinin en büyük müşterisi konumundaki Hintli IndiGo’nun, Lufthansa’nın ardından uçağı filosuna katan ikinci havayolu şirketi olduğunda; uçağın motor probleminden en çok etkilenecek olan havayolu olacağından haberi yoktu. IndiGo dışında bir başka Hintli havayolu GoAir de motorda yaşanan problemlerden en çok etkilenen diğer havayolu oldu.
Kasım 2019’da, Hindistan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, IndiGo filosundaki 98 adet Airbus A320neo’ya güç veren Pratt & Whitney motorlarının 13 haftalık bir plan dahilinde tamamen değiştirilmesini emretti. Çünkü PW1100G opsiyonu ile uçan A320neo uçaklarında motor arızaları yaygın olarak raporlansa da Indigo’nun yaşadığı motor problemi sayısı ortalamanın çok üzerindeydi.
Hindistan’da hava koşullarının sıcak ve nemli oluşunun motor performansı üzerindeki etkileri bile araştırıldı ve Hindistan Sivil Havacılık Otoritesi tarafından Indigo’nun yaşadığı motor sorunlarının ana nedeni olarak havayolunun pilotlarının kalkış sırasında motorları çok zorlayan şirket içi kalkış prosedürleri olduğuna karar verildi. IndiGo pilotlarının, daha az yakıt tüketimi için full throttle yani tam gaz prosedürü ile havalandıkları; GoAir pilotlarının ise ilk tırmanış sırasında maksimum itiş gerektirmeyen “alt-climb” yöntemini kullanmalarının bir faktör olabileceği raporlansa da GoAir’in PW1100 G motorlarından güç alan A320neo uçaklarında sorunlar yaşaması tek faktörün kalkış prosedürleri olmayacağını; motordaki karekteristik sorunların varlığını düşündürüyor.
THY 3 UÇAĞINI YERE İNDİRDİ!
Geçtiğimiz hafta ise THY filosundaki 3 Airbus A321neo motor arızası nedeniyle yere indirildi. THY filosunda ilki Temmuz 2018’de filoya katılan toplam 14 adet Airbus A321neo aktif olarak uçuyor. Motor sorunu yaşayan uçaklardan biri, yaklaşık bir yıl önce 22 Şubat 2019’da teslim alındı.
Motordaki blade seal olarak adlandırılan bağlantı parçalarında yaşanan sorun nedeniyle uçakların yere indirildiği biliniyor. Aksiyon alınmaması halinde problemin motorda ciddi hasara neden olabileceği ve uçuş güvenliğini riske atabileceği düşünülüyor.
Indigo’nun durumuyla aynı ölçekte olmasa da, üç Airbus A321neo’nun Türk Hava Yolları tarafından yere indirilmesi, motorlardaki potansiyel sorunlara işaret ediyor.
Pratt & Whitney Sorunlu Motor mu Üretiyor?
Zira Pratt & Whitney’in A320neo ve A321neo gibi çok sayıda uçağa güç veren PW1100G dişli turbofan motoru, bahsettiğimiz üzere uzun zamandır sorunlarla anılırken; Airbus A220’ye güç veren PW1500G motorları da çeşitli sorunlarla bir çok kez gündeme geldi.
21 Ocak’ta Lufthansa’nın Prag’a gitmek üzere Frankfurt’tan havalanan 1.5 yaşındaki A320neo uçağının PW motorlarından birinde, tırmanış esnasında 2400 feette büyük bir patlama sesi duyuldu. Kokpit ekibi 45 dakika sonra uçağı güvenle Frankfurt’a indirmeyi başardı. Motor, inişe kadar rölantide herhangi bir anormallik olmadan çalıştırıldı. Yapılan incelemelerde, Alçak Basınç Türbini LPT # 3’te hasar tespit edilirken; motor değişikliğinin kaçınılmaz olduğu anlaşıldı.
PEGASUS’TA NEDEN SORUN YAŞANMIYOR?
Pegasus Havayolları, 2012 yılının son günlerinde, Airbus’a 75’i kesin, 25’i opsiyonlu olmak üzere toplam 100 adetlik dev bir sipariş verdi. Ülkemizde A320neo ve A321neo siparişi veren ilk havayolu şirketi olan Pegasus’un ardından; Mart 2013’te Türk Hava Yolları, Türk sivil havacılık tarihinin en büyük siparişini Airbus’a 117 adetlik bir paketle verdi. Siparişlerin 92’si A321neo uçaklarınaydı.
Ancak Pegasus, sipariş ettiği A320neo ailesi uçaklarında, CFM’in ürettiği Leap 1 motorlarını tercih ederken; THY ise Pratt&Whitney üretimi motorları tercih etti.
Pratt, şu anda en önemli ürünü durumundaki dişli turbofan motorunu geliştirmek için 10 milyar dolar yatırım yaptı. Şirket, 2016’nın başlarında ürünün ticari tanıtımını gölgeleyen bir soğutma sorunu ve ardından ortaya çıkan dayanıklılık sorunları ve buna bağlı olarak teslimat gecikmeleriyle ciddi bir eleştiri yağmuruna tutuldu.
İstatistiklere göre, piyasa aktif olarak uçan tüm A320neo ailesi uçaklarının motor seçeneklerinin en az yüzde 40’ının Pratt & Whitney olduğu biliniyor. LEAP motorlarının A320neo pazardaki yaklaşık yüzde 60’lık payı, A320’nin neo’dan önceki ilk versiyonlarında kullanılan CFM56’nın Pazar payı ile örtüşüyor.
