Yeni imal edilen uçakların test uçuşlarıyla ilgili videoları izlerken, uçakların dikey kuyruğunun tepesinden sarkan, unutulmuş bir kabloyu andıran yapı, mutlaka dikkatinizi çekmiştir.
Bu bir uçuş test enstrümanı. İsmi trailing cone. Uçaklarda RVSM uygunluğu kapsamında, pitostatik sistem kalibrasyonu amacıyla kullanılıyor. Literatürde herhangi bir Türkçe isimlendirmeye rastlamadım. Delikli huni veya tabansız koni diyebiliriz belki.
İlk olarak 1950’lerde uçakların pitostatik sisteminin, statik basınç ölçümü ve irtifa gösterge hatalarını kalibre etmenin basit bir yolu olarak geliştirildi.
Statik basınç, uçağın tam hava hızı ve yüksekliğini ölçmek için kesinlikle gerekli olan bir parametre. Bu nedenle statik basınç, bir test uçağının performansını ölçmek için de başvurulması gereken esas kaynaklardan biri durumunda.
Yapılan bu ölçümler o kadar kritik ki; kokpitte pilotların önündeki göstergelerde, uçağın hızının ne olduğu ve yerden ne kadar yüksekte olduğunu göstergelerindeki rakamlar, o küçücük deliklerden ölçülen basınç değerlerinin anlamlı hale getirilmesiyle ortaya çıkıyor.
Hassas statik basınç ölçüm yöntemlerinden biri olan trailing cone kalibrasyon aparatı, genellikle uçağın kuyruk türbülansı etkisinin dışında kalacak şekilde, gövdenin arka kısmına ya da dikey stabilizenin üstüne yaklaşık 1 – 1.5 kanat açıklığı mesafede yerleştiriliyor.
Sadece test uçuşlarında kullanılan trailing cone, uçak hizmete girdikten sonra kullanılmıyor. Statik basıncı ölçmek için, ticari uçakların gövdelerine yerleştirilen çok sayıda sensör vasıtasıyla alınan bilgiler kullanılıyor. Ancak bu sensörler, hava akımındaki değişkenlikler ve çeşitli türbülanslara maruz kalmaları dolayısıyla hatalı veri ölçümlemesi yapabiliyor. Hatalı ölçümler nedeniyle ortaya çıkan hesaplama kusurlarını ortadan kaldırabilmek için, uçak test sürecindeyken gerekli ölçüm kalibrasyonlarının gerçekleştirilebilmesi için trailing cone kullanılıyor.
Trailing cone çalışma sistemi oldukça basit. Uçağın arkasında kalan türbülanssız temiz havanın statik basıncını, ön kısmında yer alan birkaç statik port aracılığıyla ölçüyor. Koni, ölçüm yapan portları hava akışının ölçüm için en uygun olduğu duruma göre otomatik olarak hizalıyor.
Test mühendisleri, yapılan spesifik ölçümlerin ardından, gövdedeki sensörlerden elde edilen veriler ile trailing cone üzerinden yapılan ölçümleri karşılaştırmalı olarak analiz ediyor ve çeşitli sonuçlar çıkararak çeşitli bilgisayar programları vasıtasıyla kalibrasyon işlemlerini gerçekleştiriyor.
Muhammed YILMAZ
