Havayolları, pandeminin yarattığı olumsuz etkiler nedeniyle, filolarındaki Boeing 747’leri emekliye ayırıyor. Şimdiye kadar üretilen en büyük yolcu uçağı Airbus A380’in imalatı da 2021 yılı içinde sona erecek. Böylece, havacılıkta jumbotjet çağının sonuna her gün bir adım daha yaklaştığımız bir dönemi yaşıyoruz. Ancak bir zamanlar, sektörde hub-and-spoke (topla ve dağıt) modelinin hüküm sürdüğü ve imalatçıların devasa büyüklükte ve yolcu kapasitesine sahip uçaklar üretmek için birbirleriyle yarıştığı bir ortam vardı.
Aşağıda göreceğiniz liste oluşturulurken, sadece bir kriter esas alındı: Uçağın üreticisinin açıkladığı maksimum koltuk sayısı. Ayrıca listede, aktif olarak hizmete başlamış herhangi bir uçak modeli yer almıyor. Ancak liste hazırlanırken, tamamen kurgusal fikirlerden kaçınmak için, tasarım aşamasında olan modellerin dikkate alındığını da hatırlatalım.
450 Koltuklu Ilyushin Il-86
Kapasite artırımı fikirleri, jet çağının en güncel çalışma alanlarından biri oldu. Sovyet yapımı Ilyushin Il-86’nın yüksek kapasite versiyonunun 1982’de test edildiği ve 450 yolcuyu uçurabileceği açıklandı. Ancak bu model hizmete hiç girmedi.
Yakın gelecekte hizmete başlaması için yoğun bir çalışma yürütülen Rus-Çin ortak yapımı yolcu uçağı CRAIC CR929’un, tek sınıflı konfigürasyonda ise 440 koltuk olacak. Devler arası ezeli rekabette, Airbus’ın A350-1000 modelinin koltuk kapasitesinin, 2016’da 455’e çıkarılması önerisine, Boeing’in cevabı, 450 yolcuya kadar taşıyabilecek olan 777X-10 oldu. Bu fikirlere konu olan hiçbir uçak modelinin, henüz tam olarak üretimi tamamlanmadı ve mevcut ekonomik durum, bu modellerden hangilerinin aktif hizmete başlayabileceği hakkında pek iyimser senaryolar vadetmiyor.
500 Koltuk’lu Tupolev Tu-304
Tupolev’in, öncülüğünü Airbus A330 ve Boeing 777’nin yaptığı, yeni çift motorlu geniş gövdeli yolcu uçağı yarışına girme girişimi, 90’ların başında geldi. Uçak, eğer tamamlanmış olsaydı, rakiplerinden biraz daha küçük olacaktı. Tu-304, 62 metre uzunluğa ve 57 metre kanat açıklığına sahip olacaktı (Boeing 777-200’ün uzunluğu 63 metre ve kanat açıklığı 60 metre) Daha geniş oturma kapasitesi sağlayan, kendine özgü oval enine kesitli gövde tasarımıyla Tu-304, 500 koltuk kapasiteli bir jet olacaktı. 2000’li yılların başında hizmette olması beklenen uçağın sonu, o dönemki birçok Rus projesinden farklı olmadı.
Proje, finansman sıkıntısı nedeniyle çizim tahtasından ayrılıp üretim bandına ulaştırılamadı. Milenyumun başında, onun 300 koltuk kapasiteli küçültülmüş versiyonunun, Frigate Ecojet olarak canlandırılması girişimleri oldu. Sözkonusu projeyle ilgili de herhangi bir gelişim kaydedilemedi.
511 Koltuklu McDonnell-Douglas Md-12
McDonnell Douglas, uzun mesafeli büyük kapasite pazarını tekel haline getiren Boeing 747 ile rekabet etme girişiminde, büyük trijetlerin (üç motorlular) sonuncusu olan MD-11’lerini esnetmeye başladı. Projeyi, Airbus A380’den biraz daha küçük olan dört motorlu çift katlı bir uçağa dönüştürdü.
Proje, Taiwan Aerospace ile ortaklık şeklinde ele alındı. Çok ilgi görmesine rağmen tek bir sipariş bile alamadı. Havayolları, uçağın tek sınıflı konfigürasyonda bile sadece 511 koltuk kapasiteli olması nedeniyle, Boeing 747’den çok daha pahalı ve daha büyük olan bu uçağa hiç ilgi duymamaları son derece doğaldı.
Geriye dönüp bakıldığında, MD-12 başarılı olsaydı, muhtemelen kendi sınıfındaki bir uçak için daha uygun kapasiteye sahip, uzatılmış bir versiyona da sahip olabilirdi.
515 Koltuklu McDonnell Douglas MD-XX
MD-12 projesinin gerçekleşmeyeceğini fark eden McDonnell Douglas mühendisleri, hırslarını bir miktar dizginleyerek, 1994 yılında, MD-11’in basit bir genişletilmiş versiyonunu geliştirdi. Gövde, tek sınıflı konfigürasyonda 515 yolcuya ev sahipliği yapacak şekilde genişletildi. Ancak önceki çift katlı uçak kadar etkileyici görünmüyordu.
MD-11’in 65 metrelik orijinal kanat açıklığına ve 71,6 metrelik uzatılmış uzunluğuna sahipti. Şirket için bu uçağın hayata geçirilmesi için gereken yatırım hala çok yüksekti ve proje aynı yıl rafa kaldırıldı.
650 Koltuklu Boeing 747-700X
Boeing, 500’den fazla koltuk pazarında da rekabet etmenin yollarını arıyordu ve en mantıklı seçeneklerden biri zaten devasa olan 747’yi daha da büyütmekti. Toplu olarak 747X olarak adlandırılan birkaç proje önerildi ve bunların tümü, ilave koltuklar için, uçağın ikinci katının genişletilmesi fikrine dayanıyordu. Daha geniş bir gövdeyi de içeren bu yenileme projesi, normal bir 747-400’ün menzilini korurken 650 yolcu taşıyabilmesi anlamına geliyordu.
Sonunda Boeing, yeni jumbo jet için uygun pazar bulamadı. Ancak birkaç Asya havayolunun potansiyel alıcılar olduğu düşünülüyordu.
900 Koltuklu Boeing NLA (New Large Airplane)
Aslında 747X, Airbus A380 projesine verilen ikinci cevaptı. Boeing ilk adım olarak benzer ama daha büyük bir uçakla cevap vermek istemişti. Önceki modellere göre farklı bir özellik eklenmemiş olan NLA programı, dört motoru ve geniş gövdesiyle dünyanın dört bir yanındaki hub’ları birbirine bağlayan, 500’den fazla koltuğa sahip uçak pazarına sunulan en büyük seçenek olacaktı.
Normal üç sınıflı bir konfigürasyonda, 606 yolcu uçabilecekti. A380’in 555 yolcu kapasitesine iyi bir cevaptı. Ayrıca A380’in en sıkışık konfigürasyonundaki 853 yolcu kapasitesinin de üstüne çıkılarak, tek sınıflı düzende 900’den fazla yolcu aynı anda seyahat edebilecekti. Boeing, topla ve dağıt modelinin, havacılığın geleceği için doğru yol olmadığına karar verdiği için proje iptal edildi.
İlgili Haber | Uçak Taşıyan Uçaklar
900 Koltuklu Lockheed Martin VLST
Lockheed Martin’in de A380’e verilecek bir cevabı vardı: VLST: Very Large Subsonic Transport. Yani ses altı hızlarda uçan dev bir uçak. Proje için, delta kanatlı olanlar da dahil olmak üzere birkaç tasarım önerildi. En muhafazakar (ve en gerçekçi) olanı, iki katlı, her biri iki sınıflı konfigürasyonda 450 koltuklu oval enine kesit bir gövdeye sahip olan modeldi. Nakliye konteynerlerini de taşıyabilen kargo uçağı versiyonları da önerildi.
l
Sonuç olarak uçak, Antonov An-225 Mriya’dan biraz daha küçük olacaktı. Ancak bu tür kapasite ve büyüklükteki yolcu uçaklarının kullanımı oldukça kullanışsız görünüyordu. Şirkete ait bazı belgelerde, projenin geliştirilmesi için 8-15 milyar Dolar arasında bir alt yapı maliyeti gerektiriyordu. Her uçağın birim üretim maliyetinin de 200-300 milyon Dolar olacağı hesaplandı ve projeden vazgeçildi.
960 Koltuklu Airbus A380-900
Airbus A380, çığır açan bir uçaktı ve Avrupalı imalatçı A380’e büyük umutlar bağlamıştı. A380-900 başarılı olsaydı, Airbus bir kargo modeli ve birkaç uzatılmış versiyon da dahil olmak üzere bir dizi iyileştirme önerildiği için temel modifikasyonun üretimini durdurmak zorunda kalmazdı.
Bunların en büyüğü, orijinal gövdesini birkaç metre uzatarak, 555 koltuk kapasitesini 650’ye veya tek sınıflı ekonomi konfigürasyonda 900’ün üzerine çıkaracak modeldi. Önerilen varyantların hiçbiri üretilmedi ve 2019’da Airbus, A380’in üretimini 2021 yılında durdurulacağını duyurdu.
1000 Koltuklu Sukhoi KR-860
Ruslar, Amerikalı ve Avrupalı imalatçılar arasında 500’den fazla koltuk bulunduran uçak pazarı için bir rekabet oluştuğunu fark ederek, bu pazar için bir alternatif model tasarladı. Sukhoi, 1999’da çift katlı modelini açıkladığı ve iki sınıflı bir konfigürasyonda 860 yolcu ile tamamen ekonomi konfigürasyonunda 1000’e kadar yolcu taşıyabileceğini iddia ettiği modeli için, A380’den daha ileri diyordu.
Sukhoi, KR-860’ın etkileyici ölçekte bir modelini de çıkardı. Rusya’nın, bu uçağı karlı hale getirecek iç hat rotaları olmadığı için uçak tamamen dış pazara yönelik olacaktı. Tupolev ve Yakovlev de Sukhoi’ye uçağın imalatında, özellikle de kargo versiyonunun üretiminde yardımcı olacaktı. Proje, 2012 yılına bile gelinemeden, ekonomik sebeplerden dolayı durduruldu.
1214 Koltuklu Tupolev Tu-404
Bu listedeki diğer tüm uçakları gölgede bırakan bu Rus devi, 90’ların başında tasarlandı. Lockheed Martin VLST’de olduğu gibi, altı turboprop motorla çalışan, uçan kanat tasarımlarını da içeren birkaç varyant önerildi.
Dört kanat altı jet motoruna sahip daha geleneksel bir versiyonda, tamamı ekonomi sınıfı koltukların oluşturduğu düzende, 1200’den fazla yolcu taşınabilecekti. Uçak tamamlanabilmiş olsaydı, Tu-304 ile birlikte kendi başına 1000’den fazla yolcu taşınabilen bir pazara hizmet verecek, 110 metrelik kanat açıklığıyla gökyüzünde dolaşarak neredeyse Scaled Composites Stratolaunch’a rakip olacaktı. Proje için birkaç potansiyel alıcıyla görüşüldü. Ancak geliştirme çalışmalarının, planların ötesine geçebildiğine dair hiçbir gösterge bulunmuyor.
Bilal Çakmak
