Havacılıkta öyle bir tartışma konusu var ki; neredeyse endüstrinin kendisi ile aynı yaşta. Küçük uçaklar mı daha iyidir; yoksa büyük uçaklar mı?
İmalatçılar, havayolları, havalimanları, yolcular yani sektörün tüm paydaşları için cevap değişken. Çünkü her kesim için sorunun cevabı birbirinden farklı avantaj ve dezavantajlar içeriyor.
Küçük uçaklar, havaalanlarına hızlı bir şekilde giriş çıkış yaparak operasyon kolaylığı sağlama eğilimindeler. Hareket kabiliyeti ve getirdiği kolaylıklar, onları bir adım öne çıkarıyor. Ağırlıkları daha az olduğu için daha kısa pistlerden havalanabiliyorlar. Bu sayede de daha küçük şehir veya adalarda bulunan havalimanlarına operasyon yapma ihtimalleri güçlü. Genel olarak geniş gövde ve Jumbo jetlere oranla daha esnekler. Fakat iş kalkış anına geldiğinde bazı dezavantajları başlıyor.
Gözlerinizi kapatıp uçakla seyahatlerinizi bir düşünün. Dar gövdeli olan bir uçakta kalkışınız ve geniş gövdeli bir uçakla kalkışınızı hatırlamaya çalışın. Dar gövdeli yani tek koridorlu olan uçak ile kalkışlarınızın daha zorlu olduğunu düşündüğünüzü hatırlıyorsunuz değil mi? Sanki daha fazla sarsılmış, kalkamayacakmış hissiyatı uyandırmıştı. Bu havacılıkta genel geçer bir kabul. Hem de sebepleri ve mantıklı açıklamaları olan bir gerçek.
Küçük uçakların ağırlıkları gereği kalkışlarının kolay oluşundan yukarıda bahsetmiş olsak da uçak pistten teker kestiği andan itibaren, yolcu için her türlü sarsıntı ve türbülans belirtisi çok daha hissedilir oluyor.
Teorik olarak uçağın boyutuna bağlı olmaksızın uçuşun tüm evrelerinde aynı etkilerin oluşmasını bekleriz. Ama durum pratikte pek öyle değil. Yolcular kalkışta pilotun maharetine bağlı olarak sarsıntısız veya zorlu bir kalkış tecrübesi yaşarlar diye düşünürüz. Bu noktada pilotun becerisinin etkisi olduğunu kabul etmek gerek ama kalkış prosedürleri oldukça katıdır. Bu yüzden pilot etkisi yolcunun kalkış anındaki hissiyatında oldukça küçük bir rol oynar.
Büyük uçaklarda kalkış anında benzeri tatsız dakikalar yaşamıyor olmanızın temel fizik yasaları ve uçağın tasarım özelliklerine kadar dayanıyor. Aerodinamik, motorlar ve lastikler durumun ortaya çıkmasında ciddi etkenler.
O zaman açıklamaya başlayalım; uçaklar aerodinamik olarak mükemmel şekilde tasarlanmış olan kanatları sayesinde yer çekimi etkisini yenerek havalanır. Jet ya da pervaneli motorlarının yardımı ile de yatay yönde hareket eder. Yani ileri doğru gider. Dolayısıyla uçağın yerden yükselişi yani kalkışı; şekline, boyutuna, ağırlığına ve hızına bağlıdır. Büyük uçakların hem kendi ağırlıkları hem de yolcu ve yük kapasiteleri daha fazladır. Bu yüzden de ivmelenmeleri daha yavaş olur. Yavaş ivmelenme ise daha yumuşak bir kalkış ile yolcunun daha az sarsıntı etkisi yaşaması anlamına geliyor.
Büyük uçaklarda kalkışın daha yumuşak hissedilmesinin önemli nedenlerinden biri de motor sayısıdır. Jumbo jetlerde yani Boeing’in 747’si veya Airbus’ın A340 ve A380’inde 4 motor vardır. Yeni nesil büyük uçaklar güçlendirilmiş 2 motora sahip olsa da motor sayısının artması daha yüksek hız ve itişe bağlı olarak daha yumuşak kalkış anlamına geliyor. 4 motorlu geniş gövdeli Jumbo jetler, yeni nesil iki motorlu jetlerden daha yavaş tırmanıyorlar. Bunun sebebi uçakta güç dengesinin motor sayısına oranı. Üzerine daha az ağırlık düşen motorlar daha az zorlanmaya bağlı olarak; müthiş güç gerektiren kalkış anında sarsıntı etkisini en aza indirebiliyor.
Bunu bir motosiklet ile araba karşılaştırması olarak düşünmek mümkün. Motosikletler iki tekerlek ve bir koltuğa sahipken; araba dört koltuk, dört tekerlek, dört kapı ve pencerelere sahiptir. Benzer motorlara sahip olmalarına rağmen motosikletlerin azaltılmış ağırlığı arabaya göre çok daha hızlı hareket edebilmesini sağlıyor. Bu sebeple de motosiklet ile seyahat ederken en ufak bir tümsek ya da yoldaki bozukluğu herhangi bir arabaya göre çok daha net hissedersiniz. Aynı mantık uçaklar için de geçerli. Küçük bir uçakla kalkış yaparken büyük uçağa göre sarsıntıları ve sesleri daha net duymanız bu yüzdendir. Seyir esnasında da büyük uçakların türbülanstan daha az etkilenip, yolcuya daha az yansıtmasının temel sebebi bu.
İniş takımları da büyük ve küçük uçaklar arasında sarsıntı etkisi konusunda az da olsa fark yaratır. Büyük jetleri sarsıntılara karşı daha kararlı ve daha güçlü hale getiren daha fazla lastiğe sahip olmasıdır.
Sarsıntı hissiyatının psikolojik bir etkisi de var. Buna görsel bir yanılsama demek de mümkün. Büyük uçaklarda yolcular, küçük bir uçaktakine göre yerden daha yüksekte oldukları için görme hissiyatındaki yoğunluk seviyesi biraz farklılaşıyor. Bir spor otomobil ile bir yolcu otobüsüne oturduğunuzu düşünün. Her iki aracı da aynı hızda sürseniz bile yer ile olan seviye farkına bağlı olarak tüm sarsıntıları spor arabada çok daha net ve yoğun olarak hissedersiniz. Büyük bir uçaktayken de gözleriniz beyninizi daha çok aldatır ve dış etkileri daha yoğun hissetmeniz konusunda adeta manipüle eder.
