Malezya Havayolları’nın, 17 Temmuz 2014’te MH17 sefer sayılı Amsterdam-Kuala Lumpur uçuşunu gerçekleştiren Boeing 777-200ER uçağında, 283 yolcu ve 15 mürettebat olmak üzere 298 kişi bulunuyordu. 33.000 ft irtifada, Ukrayna üzerinde seyir halindeyken hava trafik kontrolü ile temasını kaybeden uçak, Doğu Ukrayna üzerinde, Ukrayna-Rusya sınırına 30 mil uzaklıkta düşürüldü. Yapılan soruşturmaya göre, yerden ateşlenen ve kokpitin sol üst köşesinden isabet eden bir füze, uçağın havada parçalanmasına ve uçaktaki herkesin hayatını kaybetmesine neden oldu. Uçağın düştüğü bölge, Rus ayrılıkçı güçleri tarafından kontrol ediliyordu. Olayın yaşandığı günden bu yana, uluslararası araştırma ekipleri, uçağın kim tarafından, nasıl ve neden düşürüldüğü sorularına yanıt arıyor.
Geçtiğimiz hafta içinde, MH17 kazasıyla ilgili yürütülen soruşturma, tüm ipuçları tükendiği için resmi olarak askıya alındı. Müfettişler, uçağın bir Rus askeri üssünden temin edilen Buk füze sistemiyle, Ukraynalı ayrılıkçılar tarafından düşürüldüğünü biliyor.
Ayrıca müfettişler, soruşturma sürecinde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Ukraynalı ayrılıkçıların, ağır uçaksavarlar tedarik etmesini onayladığına dair “güçlü göstergeler” buldu. Ancak müfettişlerin elinde Putin veya diğer şüphelileri yargılamak için yeterli kanıt yok. Rus hükümeti, ilk günden bu yana uçağın düşürülmesinde herhangi bir parmağı olmadığını iddia ederken, soruşturma sürecine katılmayı da kesin bir dille reddetti.
Hollandalı savcı Digna van Boetzelaer, ellerinde güçlü belirtiler olmasına rağmen, tam ve kesin kanıtlara ulaşamadıklarını söyledi. Rusya’nın işbirliği olmadan, soruşturmanın sınırına ulaştıklarını ve tüm ipuçlarınının tükendiğini vurguladı. Ayrıca, devlet başkanı olarak Putin’in, Hollanda’da kovuşturmaya karşı dokunulmazlığa sahip olacağını söyledi.
Soruşturmayı yürüten ekip, ele geçirdikleri bir telefon görüşmesinin kaydını da dinletti. Bu kayıtta, Putin’in doğu Ukrayna’daki çatışmalar ile ilgili yaptığı bir tartışma yer alıyor.
Rus yetkililer, 2014 yazında, isyancılara askeri destek sağlama kararının Putin’in elinde olduğunu söylüyor. Soruşturma ekibinin, silah tedarik kararının bir hafta ertelendiği bilgisi üzerine savcılar, bu kararı verebilecek tek kişinin, o sırada Fransa’da D Günü anma töreninde olan Putin olduğu yorumunu yapıyor.
Soruşturmayı yürüten Hollandalı ekip, MH17’nin neden düşürüldüğü sorusunun yanıtının Rusya’da saklı olduğunu düşünüyor. Van Boetzelaer, soruşturma askıya alınmış olsa da hâlâ kanıt sunmak isteyebilecek olası tanıklar ve daha fazla bilgi sahibi olan herkes için, telefon hatlarının açık kalacağını da açıkladı. Bu durum, gelecekte herhangi bir şekilde soruşturma yeniden etkinleştirilebileceği anlamına geliyor.
Hollanda Mahkemesi Kararını Açıkladı
Birkaç ay önce, Hollanda mahkemesi, 198 Hollanda vatandaşının hayatını kaybettiği facia ile ilgili devam eden yargı sürecinde, kararını açıkladı. Mahkeme, ses kayıtları, kamera görüntüleri ve tanık ifadelerine dayanarak, uçağın, bir Rus askeri tugayı tarafından sağlanan ve Rusya yanlısı Ukraynalı ayrılıkçıların kontrolündeki bölgeden ateşlenen BUK füzesi ile vurularak düşürüldüğü konusunda hiçbir şüphe bulunmadığına kanaat getirdi. Uçağın düşürülmesine etki eden ikisi Rus ve biri Ukraynalı toplam üç kişi, cinayetten suçlu bulundu ve ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin askeri lideri Igor Girkin, füzeyi konuşlandırmak ve Rusya’dan yardım istemekten suçlu bulundu. Sergei Dubinsky, füze bataryasının getirilmesinden ateşlenmesine kadar tüm lojistik sürecini yönetmekten hüküm giydi. Ukraynalı Leonid Kharchenko ise Dubinsky’nin emriyle hareket etmek ve füzeyi kullanmak suçundan ceza aldı. Yasal temsile sahip tek kişi olan Oleg Pulatov, delil yetersizliği nedeniyle beraat etti.
Rus kontrolü altındaki silahlı bir grubun üyesi olduğu belirlenen bu üç isim, mahkemeye sundukları dilekçede, niyetlerinin yolcu uçağı değil askeri bir uçağı düşürmek olduğunu iddia etmiş olsalar da kasıtlı olarak bir uçağı gökyüzünde vurmak suçlamasıyla ceza almaktan kurtulamadı. Mahkeme ayrıca, 3 sanığın, yaşanan faciada hayatını kaybedenlerin yakınlarına kişi başı 50 bin, toplamda 16 milyon Euro tazminat ödemesine de hükmetti. Yargıç, 3 sanığın, 298 kişinin öldürülmesinin sorumluluğunu üstlenmek yerine, facianın ardından yaşananları örtbas etmeye çalıştığını bildirdi. Uçağı vuran BUK füze bataryasının da uluslararası skandaldan kaçınmak için Rusya’ya geri gönderildiği düşünülüyor.
Hollanda Başbakanı Mark Rutte, bu kararın kazada yaşamını yitiren kurbanlar ve sevdikleri için hakikat ve adalet arayışında önemli bir adım olduğunu söyledi. Ancak bu karar ne kadar önemli olsa da aslında nihai sonuç değil. Tüm tarafların temyiz hakkı bulunuyor.
Suçlu bulunarak ömür boyu hapis cezasına çarptırılan üç kişi, gıyaben yargılandı. Duruşmaya katılmayı reddeden isimlerin, şu anda Rusya’da veya Ukrayna’nın Rus işgali altındaki bölgelerinde olduklarına inanılıyor. Aldıkları müebbet hapis cezalarını çekip çekmeyecekleri, yurt dışına seyahat ederken yakalanıp yakalanmamalarına bağlı. Ancak, Rus makamlarının dava konusunda Hollanda ile işbirliği yapmaması nedeniyle, sanıkların cezaevine girmesi beklenmiyor. Dava, kazdan 8 yıl sonra sona ermiş olsa da diğer sorumluların belirlenmesi için, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde bu olaya ilişkin bir dizi dava sürüyor. Hollanda ve Avustralya Rusya aleyhine Uluslararası Adalet Divanı’na başvurdu.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, Kasım ayında, mahkemeden çıkan karar ile ilgili olarak, Hollandalı politikacı ve savcıları, medyanın baskısına boyun eğmekle suçlamıştı.
Soruşturma Askıya Alındı
Ancak Kasım ayındaki mahkumiyet kararları, 2014 yılında, füzenin fırlatıldığı doğu Ukrayna’nın ayrılıkçı bölgesi olan, özerklik ilan eden Donetsk Halk Cumhuriyeti üzerindeki genel kontrolün, Moskova’nın elinde olduğunu gösteriyordu. Buk füze sistemi, Rus ordusunun Kursk şehrinde bulunan 53. Uçaksavar Füze Tugayı’ndan temin edilmişti.
Ortak Soruşturma Ekibi, Hollanda, Avustralya, Malezya, Belçika ve Ukrayna’dan dahil olan uzmanlardan oluşuyor. Yaşanan olayda hayatını kaybedenlerin büyük çoğunluğu Hollandalıydı. Uçağı düşüren füze sisteminin mürettebatı ve Ukrayna’da konuşlandırılması emrini verenler için soruşturma uzun süre devam etmişti.
Hollanda’da yürütülen ceza davasının yanı sıra, Hollanda ve Ukrayna hükümetleri, MH17’nin düşürülmesindeki iddia edilen rolü nedeniyle, Rusya’yı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde de dava ediyor.
Geçtiğimiz hafta açıklanan bulgular, büyük olasılıkla insan hakları mahkemesindeki davayı güçlendirecek. Ukrayna’da ayrılıkçı çatışmanın başlangıcına kadar uzanan, olası savaş suçlarını soruşturan Uluslararası Ceza Mahkemesi savcıları tarafından da bu bilgiler kullanılabilir.
Avustralya Başbakanı Anthony Albanese, Putin’i “kınanması gereken” biri olarak nitelendirerek, MH17’de ölen 38 Avustralya vatandaşı için adaleti sağlamaya devam edeceğine söz verdi.
MH17’nin düşürülmesini, Avustralya başta olmak üzere, birçok ülkede etkisi olan bir terör eylemi olarak nitelendiren Albanese, Canberra’da yaptığı konuşmada, bu konunun takipçisi olmaya devam edecekleri vurgusu yaptı.
Malezya Havayolları’nın Şanssızlığı
Malezya Havayolları’nın çok kısa süre içinde iki trajik olay yaşaması ve her iki olayın da net bir çözüme kavuşturulmaması bir başka ilginç detay. Rusya-Ukrayna sınırında düşürülen uçaktan birkaç ay önce, Mart 2014’te Malezya Havayolları’nın MH370 sefer sayılı uçuşu ile Kuala Lumpur’dan Pekin’e giden bir başka Boeing 777-200ER ise ortadan kaybolmuştu. Uçağın kaptan pilot tarafından kasıtlı olarak düşürüldüğüne inanılırken, uçağın enkazı hiçbir şekilde bulunamadı ve yaşanan olay ile ilgili bilinen çok az şey var. MH370’in ortadan kaybolması, ticari havacılık tarihindeki en büyük gizemlerden olmaya devam ediyor.
