Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) Genel Müdürü Temel Kotil, 11 Ocak’ta Ankara’da düzenlenen basın toplantısında, şirketin geliştirdiği özgün projelerdeki son durumu ve yürütülen çalışmalara ilişkin en güncel bilgileri paylaştı.
Temel Kotil, TUSAŞ’ın amacının, dünyadaki ilk 10 büyük havacılık-savunma (aerospace) şirketi arasına girmek olduğunu söyledi. Bu hedefi yakalayabileceklerinden emin olduklarını vurgulayan Kotil, ilk 10’a girmek için, şu anda 2 milyar Dolar civarındaki cironun, 10 milyar Dolar olması gerektiğini; geliştirdikleri ürünleri dünyaya ihraç ettikçe, çok hızlı bir şekilde hedefe ulaşacaklarını ifade etti. Bu hedef doğrultusunda 10 bin tecrübeli mühendise sahip olmaları gerektiğini anlatan Kotil, “Özgün ürünlerimizin piyasada olması gerekiyor, bunu 2028 itibarıyla yaparız diye düşünüyoruz” şeklinde konuştu.
Özgün Projeniz Yoksa Mühendis Yetişmez!
TUSAŞ, ürettiği özgün hava platformlarını en kısa sürede kullanıma sunmak için yoğun bir çaba harcıyor. Daha önce General Dynamics ile gerçekleştirilen F-16 projesinin, tasarım içermeyen, parçaların bir araya getirildiği basit montaj projesi olduğunu aktaran Kotil, F-16’lar ile teknisyen geliştirdiklerini ama mühendis yetiştiremediklerini aktardı.
Özgün projeniz yoksa mühendis geliştiremezsiniz diyen Kotil, Hürkuş, Anka ve Gökbey’in sıfırdan tasarlanan, uçtan uca TUSAŞ’ın özgün projeleri olduğunu; bu özgün projelerle hem TUSAŞ’ın geleceğini şekillendirdiklerini hem de mühendisleri geliştirdiklerini anlattı. Bütün bu çalışmaların da Milli Muharip Uçak’ın temelini oluşturduğunu söyledi.
Milli Muharip Uçak 2 Yıl Önce Uçacak!
İlk uçuş tarihi yaklaşık 2 yıl öne çekilen ve bu yıl sonuna yetiştirilmesi planlanan Milli Muharip Uçak projesinde, uçuş bilgisayarı, aviyonik ve yakıt sistemleri, uçağın üzerinde yerini aldı. Önümüzdeki günlerde motor çalıştırılması ve hangardan çıkarak yer testlerine başlaması bekleniyor.
Temel Kotil, yıl sonunda uçağı uçurmak istediklerini söylerken ‘Uçak havalandığı zaman bize çok şey söylüyor ve teslimatımızı öne çekiyor. Amacımız yıl sonunda emniyetli şekilde uçmak. Uçak mühendisi, yaptığı uçağı havada görmek ister’ şeklinde konuştu.
Normalde 2023 için motor çalıştırma ve yer testlerinin başlaması; 2025’te ise ilk uçuşun gerçekleştirilmesi hedeflenen MMU projesinde, ilk uçuş yaklaşık 2 yıl öne çekildi. Projedeki ilerlemenin hızlanması konusunda ülke gerçeklerinin etkili olduğuna dikkat çeken Kotil, ülkelerin ihtiyaçlarının değişken olabildiğini vurguladı. Devletle olan kontratları gereği, MMU teslimatlarına 2028 ya da 2029’da başlamaları gerektiğini açıkladı.
MMU’da Yerlilik Oranı Yüzde 85!
MMU’nun alt sistemlerinin Türkiye’de yapıldığını söyleyen Kotil, “Hürkuş’un kanopisini yurt dışından alıyorduk, contası da İsviçre’den geliyordu. 15 uçak yapıyorduk, 8’inde ambargo koydular bize. Şimdi MMU’nun kanopisini Volo firması yapıyor. Hürkuş’un iniş takımını İtalyan bir firma yapıyordu. Sorun yaşadık. Şimdi MMU’nun iniş takımını Türk firması TAAC yapıyor” dedi.
Milli Muharip Uçak projesine katılmak için talepte bulunan dost ülkeler olduğunu söyleyen Kotil, bu ülkelerden mühendislerin de bu projede çeşitli roller üstlendiğini, ancak projeye daha geniş kapsamlı bir ortaklığın, devletler arası imzalanması gereken anlaşmalar ile mümkün olabileceğini söylerken; henüz kendilerine böyle bir bilgi gelmediğini aktardı.
Milli Muharip Uçak’ta şu an için yerlilik oranının yüzde 85 civarında olduğunu söyleyen Kotil, zaman içinde bunun yüzde 100’e ulaştırılması için gayret sarf ettiklerini sözlerine ekledi.
Milli Muharip Uçak’ın Adı Ne Olacak?
Gökbey, Hürkuş ve Anka gibi özgün projelerde elde edilen bilgi birikimi ve tecrübenin, Milli Muharip Uçak için alt yapı oluşturduğuna işaret eden Kotil, TUSAŞ’ın insan kaynağıyla, altyapısıyla, bilgisiyle, bir savaş uçağı yapabilecek kabiliyete sahip olduğunu, Milli Muharip Uçak projesinin de bu şekilde ortaya çıktığını anlattı.
Milli Muharip Uçak, piyasaya çıktığında isminin ne olacağı konusundaki soruya, “Bu isimleri büyüklerimiz verir. Biz önce uçuralım, sonra ismi gelir. Gökbey’e Sayın Cumhurbaşkanımız, Aksungur’a İsmail Demir Başkanımız isim verdi. Elbette bir ismi olacak.” yanıtını verdi.
Hürjet ve Milli Muharip Uçak’ın dijital olarak kontrol edilebildiğini ve bu özellikteki uçakların istenildiğinde insansız yapılabileceğini anlatan Kotil, sahip olduğu teknoloji ve donanımlar sayesinde artık uçakta ikinci bir pilota ihtiyaç olmadığını belirtti.
Motor Üretmek Çok Zor Değil!
Motor üretmenin, çok zor gibi görünse de aslında yapılamayacak bir şey olmadığını dile getiren Kotil, Milli Muharip Uçak projesi ile büyük bir projeyi başından sonuna yönetebileceklerini kanıtladıkları görüşünde.
Temel Kotil, Gökbey’in en hızlı şekilde seri imalata başlayacağını; gelecek 5 yıl sonunda, Milli Muharip Uçak projesinin tamamlanacağını, Hürjet ve Atak-2’nin de 2025’te teslim edileceğini açıkladı.
TUSAŞ, F-16’lar İçin Göreve Talip!
Temel Kotil, F-16 uçaklarının modernizasyonu ile ilgili olarak, Blok 30’ların yapısal güçlendirmesini, Lockheed Martin desteğiyle gerçekleştirdiklerini; TUSAŞ’ın bu uçağa hakim olduğunu ve modernizasyonların devamına talip olduklarını aktardı.
Türkiye’nin, ABD’den talep ettiği F-16 uçaklarının üretim, montaj ya da modernizasyonunda görev alma konusunda bir taleplerinin olup olmayacağına ilişkin soruya ise Kotil, “İmalat yeteneğimizle buna talip olduğumuzu söyledik. F-16 konusunda montaj yapabileceğimizi Lockheed Martin’e söyledik. Oradan ekipler de gelip ne durumda olduğumuzu gördüler. İzin verirlerse yapabiliriz, yapmak da isteriz.” yanıtını verdi.
Şirketin geçmişteki F-16 üretimiyle kazandığı bilgi ve deneyimin, Milli Muharip Uçak’ta kendini gösterdiğini söyleyen Kotil, bu sayede MMU’nun motorlarının sadece birkaç saat içinde takıldığını aktardı.
TUSAŞ Halka Arz Olacak mı?
Temel Kotil, TUSAŞ’ın yaptığı işlerin; özgün projeler geliştirmek ve üretmek ile bu ürünleri satmak şeklinde iki temel başlığa ayrıldığını anlattı.
Satış ve ihracat faaliyetlerinin çok iyi gittiğini belirten Kotil, Malezya ve Pakistan’da açtıkları ofislerle bu ülkelerin mühendislik kaynağını da kullandıklarını söyledi. Temel Kotil, Hürjet uçağının uçuş bilgisayarının da Malezya’da yapıldığını kaydetti.
Yakın gelecekte TUSAŞ’ın yeni bir iştirak şirketi kurma hazırlığının bulunmadığını ifade eden Kotil, şirketin halka arzının gündemde olup olmadığı sorusuna ise şirketin Genel Müdürü olduğunu ve bu konunun doğrudan muhattabı olmadığı için yorum yapmayacağını söyledi. Kotil, bugüne kadar finansla ilgili işleri sorunsuz götürebildik diyerek, böyle bir gündemleri olmadığı izlenimi verdi.
Hürkuş’un silahlı versiyonuna çok fazla talep olduğunu, Nijer ve Çad’a teslimat yapacaklarını bildiren Kotil, Hürkuş için şu anda 2 müşteri arasından hangisini seçecekleri konusunda karar vermekte zorlandıklarını söyledi. Aksungur’a özellikle Afrika’dan çok ciddi bir ihracat talebi olduğunu söyleyen Kotil, önümüzdeki günlerde bir kaç ülkeye teslimat yapacağız açıklamasında bulundu.
Beyin Göçünü Önlemek İçin Kalpten Bağlılık
Temel Kotil, TUSAŞ’ta işe başlayan ve ayrılan tecrübeli mühendis sayısına bakıldığında bir sorun görünmediğini belirterek, “Bizden yılda 400 kişi ayrılıyor. Bunun 200’ü yurt dışına gidiyor. Buna karşılık 1200 mühendis geliyor. Sayı kendi içinde kötü değil. Herkesin kalmasını isteriz ama insanları şirketine kalpten bağlamak gerekiyor” şeklinde konuştu.
Son dönemde gündeme gelen, savunma sanayi alanında şirket değiştirmenin zorlaştırılması konusunun da iyi bir şey olduğunun altını çizen Kotil, asıl meselenin çalışanları, üzerinde çalıştıkları projelere Japonlar gibi kalpten bağlamak olduğunu söyledi.
Milli Muharip Uçak projesinin heyecanı ile uyuyamadıklarını anlatan Temel Kotil, TUSAŞ’ın kendi alanın dünyada ilk 10’da yer alması için sivil alana da mutlaka girmesi gerektiğini ifade etti. Ancak bunun şimdilik bir tabu olduğunu da belirtmeyi ihmal etmedi.
TUSAŞ Arjantin’e Elektrikli Uydu Yapıyor!
TUSAŞ’ın uydu konusunda da çalışmalar yaptığını hatırlatan Kotil, “Normalde klasik haberleşme uyduları 4-5 ton olur. Bunların içinde hidrazin denilen kimyasal var. O da 4 tonluk uyduda 2 tona yakın yakıt demek oluyor. Hidrazin yakıtını kullanarak uydu, 15 yıllık ömrü boyunca, kendini yörüngede tutar. TUSAŞ olarak biz modern, elektrikli uydu yapmaya karar verdik. Bu uydu elektrikli olacak. Bu uydu tipinde roketler elektrik gücüyle tahrik edildiği için, hidrazin yakıt miktarı azalıyor. Yani uydunun ağırlığı 5 tondan 1 buçuk tona iniyor.” şeklinde konuyu özetledi.
Bu modern yaklaşımla bir uydu geliştirebilmek için bir Arjantin firmasıyla ortaklık kurduklarını aktaran Kotil, Arjantin ulusal telekomünikasyon şirketi ARSAT için bir ihale aldıklarını ve onlara uydu yaptıklarını anlattı. 2 yıl içinde bu modern uydunun yörüngede yerini alması hedefleniyor.
Kotil, uydu konusuna da diğer tüm projelerde olduğu gibi tepeden giriş yaptıklarını söyledi ve dünyayı takip edebilmek için bu seviyelerde olmak zorundayız şeklinde konuştu.
TUSAŞ Helikopter Palleri de Üretiyor!
Atak-2 helikopterinin ilk prototipinin gövde ve kuyruğu büyük oranda tamamlandı. Helikopterin orta gövdesi Coşkunöz tarafından TUSAŞ’a teslim edildi. Atak-2 helikopterinin şubat ayında iniş takımlarının üzerine alınması hedefleniyor. Helikopter için Ukrayna’dan temin edilen motorlar da yakın zamanda şirkete ulaşacak.
TUSAŞ, helikopter üretim hatlarında dışarıdan tedarik edilecek parçalarda sorun yaşanmaması durumunda, ayda 2 adet üretim yapılabilecek altyapıyı oluşturdu.
Şirket, sahip olduğu kabiliyetlerle, helikopterlerin pallerini kendisi üretebilir noktaya da geldi. Bu kabiliyet Anka’nın pervanelerinde de kullanılıyor.
Hürjet’te ilk uçuşu yapacak prototip uçağın iniş takımları takıldı. Motorun da bu ay içinde gelmesi bekleniyor. Uçak yaklaşık 10 bin parçadan oluşacak. Eş zamanlı olarak da dayanıklılık için üretilen prototip üzerinde, uçağın statik testleri gerçekleştirilecek. Bu testler için, uçağın birebir aynısı üretiliyor. Testler sırasında, uçağın havada karşılaşabileceği tüm senaryolar, yerde simüle edilecek.
Bu ay içinde başlaması planlanan statik testlerde, uçağa 30 farklı yükleme yapılarak, 3 bin 500 farklı data toplanacak. Özellikle iniş takımı, kanatların gövde ile birleştiği noktalar ve motor bağlantıları gibi kritik noktalara yüklemeler yapılacak. Dayanım testlerinin başarıyla tamamlanmasının ardından, Hürjet’in ilk uçuşunu gerçekleştirmesi planlanıyor.
TUSAŞ Ürünlerinin Teslimatlarında Son Durum
Türkiye’deki ihtiyaçlar için 83 adet teslimat öngörülen Atak helikopterinden, şu ana kadar 74 adet teslim edildi. TUSAŞ’ın, Atak helikopterinin üretimi konusunda 2028’e kadar üretim lisansı bulunuyor.
2023 yılında ayrıca Filipinler’e 2 adet ve bir başka ülkeye de 2 adet olmak üzere toplam 4 adet helikopter teslimatı planlanıyor. Atak helikopteri ihraç edilecek yeni ülkede yerli olarak geliştirilen burun topunun da kullanılması amaçlanıyor.
Sikorsky lisansı altında üretilen T70 genel maksat helikopterlerinin 5’incisi, önümüzdeki günlerde Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilecek. T70 için 2023 yılında toplam 12 adet teslimat hedefleniyor.
İlk aşamada 38 adet üretim hedeflenen T70 için, ABD Kongresi’nden alınacak onayın ardından üretimsayısının 109’a ulaşması planlanıyor. Projenin devamı için girişimler sürerken, TUSAŞ da çalışmalarını üretimin devam etmesine yönelik şekilde sürdürüyor.
Gökbey helikopterinde ise Jandarma’ya 3 adetlik teslimat bu yıl gerçekleştirilecek. 2 ve 3. helikopterlerin üretim hattındaki çalışmaları tüm hızıyla devam ediyor.
İnsansız hava araçlarından Anka için de 90’ıncı uçağın montajına başlandı.
