Tarih, 1 Kasım 2009… Vatan Gazetesi’nde çıkan bir haberde, Sabiha Gökçen Havalimanı’nın 20 yıllık işletme hakkına sahip olan İSG’nin ortaklarından Limak Holding Yönetim Kurulu Başkanı Nihat Özdemir şöyle diyor: 2’nci pist için kamulaştırma konusunda çalışmalara başladık. 3.500 metre uzunluğunda, 60 metre genişliğinde bir pist yapacağız. Dünyanın en büyük uçağı A380 bile buraya inebilecek. 2012’de bu pist biter. İniş-kalkış sayısı bakımından Sabiha Gökçen en büyük olur…
16 Nisan 2010, Dünya Gazetesi’nden bir haber. İSG CEO’su Gökhan Buğday, ikinci pist için 500 milyon Dolar finansman ayırdık. Kamulaştırma çalışmaları 4-5 ay içinde tamamlanacak. 2011’de ikinci pistin ihale sürecine girilecek. 2012-2013 gibi inşaat çalışmalarına başlarız demiş.
28 Ağustos 2011 Milliyet Gazetesi. İSG CEO’su Gökhan Buğday, 3 bin 500 metre uzunluğa ve 60 metre genişliğe sahip yeni pistin, Eylül ayında master planlarının onaya sunulanacağını, 2015’te açılacağını söyledi.
25 Ocak 2012, Nihat Özdemir, asıl pist ihtiyacının Ankara Esenboğa’da değil İstanbul’da olduğunu söyleyip, devleti bir an önce Sabiha Gökçen’in ikinci pistinin ihalesi için düğmeye basmaya ve gerekli izinleri vermeye davet etti. Bu yıl içinde projeye başlamak istiyoruz dedi.
Ekim 2013, Sabiha Gökçen’e ikinci pist ve yeni kule yapımı için yıl sonuna kadar, alt yapı ve üst yapı olmak üzere iki ayrı ihale yapılmasına karar verildiği haberleri gündeme geldi.
4 Temmuz 2014 Yeni Şafak. CEO Gökhan Buğday, ikinci pist için 29 Ekim’de temel atma töreni yapmayı planlıyoruz. Yapımı da 2 yıl kadar sürecek dedi.
25 Aralık 2023. Sabiha Gökçen Havalimanı ikinci pisti Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıldı. Cumhurbaşkanlığına ait VIP filosunda bulunan iki uçak, su takı seramonisinin ardından, hizmete alınan yeni pistten kalkış yaptı.
Yani Sabiha Gökçen’de ikinci pist, ilk defa birileri tarafından dile getirilmesinden tam 14 yıl sonra; ihalesinin yapılmasından yaklaşık 10 yıl sonra açılabildi. Bu süre içinde ne haberler, ne spekülasyonlar, ne söylentiler ortaya atıldı. Pist, tam bir yılan hikayesine döndü. Pistin açıldığına bakmayın hala bazı şeyler söylenmeye devam ediyor.
Aslında pist tam anlamıyla bitmedi, hazır değil, seçim yaklaşıyor diye öylesine açtılar diyen var; Ajet’in operasyonlara başlamasını bekliyorlardı diyen var. Havalimanı işletmesinin el değiştirmesiyle ilgili pazarlıkların bitmesi bekleniyordu diyen bile var. Bilmiyorum, hep beraber göreceğiz bundan sonraki süreci. Bize hayırlı olsun, kazasız belasız emniyetli uçuşlar olsun demek düşer. Ama gelin şu ikinci pistin öyküsünü de kısaca anlatalım…
KURTKÖY HAVALİMANI OLARAK TEMELİ ATILDI!
Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı’nın temeli, 8 Şubat 1998’de dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından atıldı. O dönemlerde ismi Kurtköy Havalimanı’ydı. 8 Ocak 2001’de hizmete açıldı. 29 Şubat 2001’de THY, Sabiha Gökçen’e ilk seferini düzenledi. O zamanlar kuş uçmaz kervan geçmez denen bir yerdi. Buraya havalimanı mı yapılır diye eleştirildi. Açıldığı yıl, toplam 47 bin 377 yolcuya hizmet verdi. Kısa sürede sadece İstanbul’un değil tüm bölgenin uçuş merkezi haline geldi.
İkinci pist, ilk kez 2009’da dile getirilmiş olsa da ihalesi 2014 yılında yapıldı. 2015’te inşaat sürecine ilişkin sözleşme imzalandı. Ardından ilk kazma vuruldu ve çalışmalar başladı.
Havalimanında 2’nci pistin açılışının bu kadar uzun süre gecikmesindeki asıl neden, zemin ve pistin yapılacağı arazinin sorunlu olmasıydı. İhalenin yapıldığı gün, normalde düz bir arazide bir pist inşa etme maliyetinin en az 5-6 katı maliyet oluşacağı öngörülüyordu. Ancak aradan geçen 9 yılda maliyet çok daha yükseldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, açılış sırasında, toplam 970 milyon Dolar’ı bulan yatırım tutarıyla 2. pisti tamamladık dedi.
PİSTİN GECİKME NEDENİ ARAZİ KOŞULLARI
Gecikmenin temel nedenleri, arazinin bozukluğu, zeminin zayıflığı, çok fazla güçlendirme yapılması gerekliliğiydi. Pistin inşa sürecinde olağanüstü kazı ve dolgu işi vardı. Bir diğer neden ise kot farkıydı. Pistin yapılacağı arazide 50 metreye yakın kot farkı olan alanlar vardı. Yani arazide çok büyük bir rehabilitasyon gerekiyordu. Bunların hepsi, yapım aşamasında işi teknik olarak zorlaştırdı.
Pistin inşası için bazı tüneller yapılması gerekti. Sonra bu tünellerin duvarlarında da çeşitli çatlaklar ve inşaat problemleri yaşandı. Tünel güçlendirme ihalesini alan şirkete TMSF el koydu, kayyum atandı. 4 kez isim değiştirdi. İşverenle taşeronlar arasında sürekli problemler yaşandı. İşler uzadıkça uzadı.
Son olarak açılışa kısa süre kala, pistin yaklaşma hattında, civardaki bazı yapıların ve bir cami minaresinin, mania teşkil ettiği ortaya çıktı. Bu tabi uçuş emniyeti açısından oldukça büyük bir problemdi. Bu şekilde açmak imkansızdı. Yine ertelendi.
SİYASET VE BÜROKRASİ ETKİSİ DE GECİKTİRDİ!
Bunlar işin teknik olarak gecikmeye sebep olan detaylarıydı. İşin bir diğer bacakları da siyasi ve bürokratik kısımlardı. Medyada çıkan haberlere göre, Sabiha Gökçen Havalimanı’nda ikinci pist inşaatının ihalesini alan Makyol İnşaat’ın, daha sonra işi taşeron olarak başka bir şirkete devrettiği; bu şirketin ortakları arasında da Cengiz ve Kalyon İnşaat olduğu ortaya çıktı.
Kim bu Cengiz ve Kalyon İnşaat derseniz, İstanbul Havalimanı’nı işleten konsorsiyum olan İGA’nın iki büyük ortağı. Tabi hemen sprekülasyonlar başladı. Sabiha Gökçen’de işler çok iyi gidiyor. İkinci pist de tamamlanırsa trafik çok ciddi şekilde artacak, Pegasus’un önlenemez büyümesi devam edecek; bu durum İstanbul Havalimanı’na ve Türk Hava Yolları’na zarar verebilir. Bu gibi endişelerle, pist bilinçli olarak bitirilmiyor denildi.
Sabiha Gökçen’in ikinci pisti o kadar uzun sürdü ki; bu sürede Ulaştırma Bakanlığı koltuğuna, İsmet Yılmaz, Binali Yıldırım, Habip Soluk, Lütfi Elvan, Feridun Bilgin, Ahmet Arslan, Mehmet Cahit Turan, Adil Karaismailoğlu, Abdülkadir Uraloğlu oturdu.
Az önce dile getirdiğim spekülasyonlar, endişeler ve kafalardaki soru işaretleri, göreve gelen hemen her bakana pek çok kez soru önergeleri ile soruldu. Tabii yanıt hiç değişmedi: ‘Olmaz öyle şey’
Pek çok açıdan dünyanın en büyük havalimanı olarak tasarlanan İstanbul Havalimanı, baştan sona 42 ayda inşa edildi ve hizmete başladı. Sabiha Gökçen’in sadece ikinci pisti 88 ayda tamamlanabildi.
Bir diğer mesele de HEAŞ ve DHMİ denklemiydi. Sabiha Gökçen Havalimanı’nın işletme kullanım hakkı Savunma Sanayi Başkanlığı’na bağlı HEAŞ isimli bir şirkete aitken ikinci pist ihalesi DHMİ tarafından yapıldı. HEAŞ ile DHMİ arasında hep iş bölümü, yetki alanı gibi konularda anlaşmazlıklar gündeme geldi. Siyasi mekanizmanın da dahil olmak zorunda kaldığı bu durumlar, pistin inşa sürecini yavaşlatan diğer unsurlar oldu.
SABİHA GÖKÇEN İKİNCİ PİSTİ ÖZELLİKLERİ
25 Aralık 2023’te nihayet pist açıldı. 3540 metre uzunluğunda 60 metre genişliğindeki pist, aynı zamanda, 3 adet paralel taksi yolu, 62 uçak kapasiteli yaklaşık 650 bin metrekare orta apron ve 40 uçak kapasiteli yaklaşık 300 bin metrekare kargo apronu ve 19 bin metrekarelik kapalı alana sahip üstyapı tesislerini de içeren proje kapsamında hayata geçirildi. Taksi yolları, iniş ve kalkış trafiğini hızlandırmak için önemli bir detay olacak. Tek pist ile günlük 750 trafik kapasitesine sahip olan havalimanında, ikinci pistin devreye girmesiyle uçuş trafiği ilk etapta 1400’e ilerleyen dönemlerde de 1900’e kadar çıkabilecek.
22 senedir, tek başına limit üstü performans gösteren mevcut pist çok yorgun. Pistin bakımı bugüne kadar, havalimanında gece yarısı, operasyonlar kesildikten sonra; parça parça yapılabildi. Normalde ikinci pist açıldığında, ilk pist kapatılıp, uzun soluklu bir bakıma geçeceği söyleniyordu. Şimdilik plan değişmiş görünüyor. Kuzeyli rüzgarda yeni açılan pist, iniş için, eski pist kalkış için kullanılacak. Güneyli rüzgarda ise yeni pist, tahdit dolayısıyla iniş ve kalkış için kullanılamayacak. Sonrası ne olacak şimdilik bilinmiyor.
Yeni açılan pistten ilk kalkışı Cumhurbaşkanlığı VIP filosundaki TC-ANK tescilli Airbus A318 gerçekleştirdi. Hemen arkasından, yine aynı filoda bulunan TC-IST tescilli Airbus A319 da TRK1 uçuş kodu ile aynı pistten kalkış yaptı. Pisti ticari bir uçuş için ilk kez kullanan şirket ise ev sahibi Pegasus oldu. Helsinki seferi için ikinci pistten havalanan Boeing 737-800 tarihe geçti. Gün içinde kalkışlar buradan yapılmaya devam etti.
SABİHA GÖKÇEN’E YENİ TERMİNAL ŞART!
Sabiha Gökçen Havalimanı’nın trafiği sürekli artıyor. 2021 yılında 181 bin uçuşla 25 milyon yolcuyu ağırlayan Sabiha Gökçen, 2022’de 31 milyon yolcuya ulaştı. 2023’ün ilk 11 ayında 208 bin uçuşta 34 milyon yolcu sayısının, sene sonunda 37 milyonu aşması öngörülüyor. Açıldığı yıl 47 bin yolcu ağırlayan havalimanı, kaba hesapla 22 yılda yolcu sayısı 781 kat artmış olacak. İki pistin tam kapasite çalıştığı senaryoda, havalimanının yıllık yolcu kapasitesi 85 milyona ulaşacak.
Ama tabi bu şartlarda bu mümkün değil. Çünkü Sabiha Gökçen’deki mevcut terminal maksimum 40 milyon yıllık yolcu kapasitesine sahip. Bu yüzden pistin getireceği rahatlamanın desteklenmesi ve havalimanının büyümesini sürdürebilmesi için yeni terminalin bir an önce tamamlanıp hizmete başlaması şart. Mevcut terminal, yoğun saatlerde, yaz sezonu, bayram tatili, sömestre ve okulların ara tatile girdiği dönemlerde yolcu talebini karşılamakta yetersiz kalıyor. Yeni terminal binası dışında, otopark ve ilave yatırımlara da ihtiyaç duyuluyor.
HER 3 UÇAKTAN 2’Sİ SARI KUYRUKLU!
Havalimanındaki operasyonların yüzde 65’inden fazlası Pegasus tarafından yapılıyor. Yani Sabiha Gökçen’de iniş kalkış yapan her 3 uçaktan 2’si sarı kuyruklu. Filosundaki uçak sayısını 100’ün üzerine çıkaran Pegasus’un agresif büyüme stratejisi sürüyor. Yeni pist ve yeni terminal ile Pegasus’un mevcut siparişlerinin üzerine, 150 yeni uçak daha sipariş edileceğini, ikinci pistin açılışında Ali Sabancı bizzat Cumhurbaşkanı Erdoğan’a söyledi.
İkinci pistin uzun süre gecikmesi ve bu esnada yaşanan pandemi süreci, Pegasus’un büyüme planlarında frene basmak zorunda kalmasına neden oldu. Buraya uçak inmez denilen yerde kendisini sıfırdan var eden ve dünyanın en önemli havayollarından biri haline gelen Pegasus, bu başarısını Sabiha Gökçen’e borçlu. Ama Sabiha Gökçen’in son dönemdeki kabına sığmayan durumu ve talebi karşılayamayaz hale gelmesi, Pegasus’un büyümesini kısıtladı. Şimdi yeni pist ile Pegasus’un tekrar gaza basacağı kesin. Yeni açılacak terminalin tamamen Pegasus’a ait olması da söz konusu olabilir.
Bir yandan da Türk Hava Yolları bünyesinden ayrılıp, şirketleşme sürecini tamamlayan eski Anadolu Jet yeni AJet var. Onlar da hem iç hat hem dış hat pazarında ciddi bir büyüme stratejisi ile pazara girecek. Yeni pist ve yeni terminal, Ajet’in de büyüme hedeflerini destekleyecek. THY’nin eteğinden ne kadar ayrılıp ne kadar başarılı olabilirler, Pegasus ile girecekleri rekabete ayak uydurabilirler mi; yoksa bir süre sonra Ajet’e bir müşteri mi bulunup satılır mı bilinmez. Ama Pegasus ve Ajet rekabetinin, Sabiha Gökçen’i dünyanın en büyük low cost merkezlerinden biri haline getirebilmesi mümkün görünüyor.
IC HOLDING SABİHA GÖKÇEN’DE YÖNETİMİ DEVRALDI!
Gelelim son bombaya. Sabiha Gökçen Havalimanı’nın işletmesini, 1 Mayıs 2008’de yapılan ihaleyle, 1 milyar 932 milyon Euro bedelle, 20 yıllığına Limak aldı. 31 Aralık 2014’te Limak Yatırım’ın hisselerini satın alan Malaysia Airports Holdings Berhad’ın (MAHB), Sabiha Gökçen’in işletmesini eline geçirdi.
25 Aralık’ta, ikinci pistin açılmasının hemen ardından; İbrahim Çeçen’in yönetim kurulu başkanı olduğu IC Holding, Sabiha Gökçen Havalimanı’na ortak oldu. Havalimanı işletmesinin tüm hisselerine sahip Malezyalı şirketin yüzde 50 hissesini satın alan IC Holding, aynı zamanda havalimanının yönetimini de üstlenerek CEO koltuğuna Serhat Soğukpınar’ı oturttu.
IC Holding’in geçmişte, Türkiye’nin en yoğun ikinci meydanı olan Antalya Havalimanı’nı işletme tecrübesi var. 2018’de Antalya Havalimanı’ndaki yüzde 49’luk payını 360 milyon Euro’ya TAV’a satmıştı.
Şu anda da Kütahya Zafer Havalimanı işleten IC Holding, geçtiğimiz aylarda Vietnam’ın en büyük havalimanı projesi olan Dong Nai Eyaleti’ndeki Long Thanh Uluslararası Havalimanı’nın 1,5 milyar dolarlık ilk etap ihalesini kazanarak dikkat çekmişti. Bakalım yeni pist, yeni yönetim anlayışı Sabiha Gökçen’de neleri değiştirecek.
