Uçakla sık seyahat eden biriyseniz veya uçakları seyretmeyi seviyorsanız, uçak motorlarının merkezindeki beyaz spiral şekilli çizgileri fark etmişsinizdir. Motorlara sevimli bir görünüm kazandıran bu spiraller, estetik kaygılardan çok daha fazlasına sahip. Havalimanlarında yerde çalışan ekibi koruyan bu çizgilerin, kuş çarpması vakalarını bile önlediği iddia ediliyor.
Motorların merkezinde bulunan beyaz spiral çizgilerin aslında oldukça basit bir işlevi var. Uçağın çevresinde görev yapan yer personellerini, motorun çalıştığı konusunda uyarmak ve kimsenin motora çok yaklaşmamasını sağlamak!
Uçak motorlarının çalışırken, çok gürültülü sesler çıkardığını biliyoruz. Bu gürültü, yer personelinin, motorun çalıştığını fark etmesi için yeterli bir uyarı olabilir. Ancak yer ekibinin yakınında, aynı anda çalışan birkaç motor da olabilir. Üstelik görevliler genelde ses geçirmeyen kulaklıklar kullanıyor. Kulaklarının dibinde çok sayıda motor sesi varken hangi motorun çalıştığı tespit etmeleri biraz zor olabilir Bu da bir emniyet sorunu oluşturabilir…
Motor çalışırken, dönüş hızına bağlı olarak, merkezinde beyaz bir bulanıklık veya hipnotize edici bir girdap oluştuğunu görmek mümkün. Hızla dönen pervane bıçakları yarı saydam hale geldiği için; merkezine belirgin bir beyaz spiral eklemek, özellikle ışıklandırmanın kötü olduğu veya karanlık koşullarda daha görünür bir hedef oluşturuyor. Bu görsel ipucu, apronda bulunan herkesi devasa jet motorlarından uzak durmaları konusunda son derece net bir şekilde uyarıyor.
Her uçak motorun çevresinde bir tehlike alanı var. Örneğin, Boeing 787 Dreamliner’ın rölantide çalışan bir motorunun tehlike alanı, motor hava alığının merkezinden 15 ft/4,57 metre yarıçapında bir alan. Böyle bir motorun muazzam gücünü ve çalışır durumdayken kendisine çok yaklaşan herhangi bir nesneye neler yapabileceğini tahmin etmek zor değil. Bu yüzden hareketli bir spiralin görsel uyarısı, havacılık için çok önemli bir güvenlik önlemidir.
Bu basit önlem, uçağın etrafında çalışan mürettebatı korumak için son derece kritik. Zira havacılık tarihinde, teknik personelin çalışan bir motor tarafından emildiği korkunç olaylar yaşandığı da biliniyor.
Eski Uçaklarda Spiralin Kritik İşlevi Vardı
Motordaki spiral çizgiler, havacılığın geçmiş dönemlerinde, başka amaçlarla da kullanıldı. Yer personeli veya bakım teknisyenleri, spiralleri izleyerek fanın hangi yöne döndüğünü uçuş ekibine iletebiliyordu. Çünkü bazı eski uçaklarda, çok rüzgarlı havalarda motorların önündeki büyük pervane bıçakları (fan blade) ters yöne dönebiliyordu. Bu motor tiplerinde, motoru çalıştırmak için yakıt eklenmeden önce bıçakların doğru yönde dönmesi gerekiyordu. Spirale bakarak bu bıçakların hangi yönde döndüğünü anlamak, kokpit ekibinin, uçuş prosedürlerine başlaması için şartların uygunluğu açısından son derece büyük bir önem taşıyabiliyordu. Ancak günümüzde motorlar otomatik olarak çalıştırılabildiği için bu prosedüre artık ihtiyaç duyulmuyor.
Uçak motorlarındaki spiraller için herhangi bir endüstri standardı veya yasal gereklilik yok. Spirallerin tasarımları, şekil ve boyutları, motor tipi ve havayolları arasında farklılık gösteriyor. Örneğin ‘G’ şeklinde bir spiral tasarımı, General Electric motorları için karakterize edilmiş durumda. Rolls-Royce motorları ise daha uzun bir spiral tasarıma sahip. Birçok Embraer uçağının motorunda ise genellik spiral bulunmuyor.
Kullanımda olan en yaygın desenler, virgül veya kesme işareti sembolü. Yalnızca günümüzde kullanılan modern jet motorlu uçaklar değil; geçmişte Alman Junkers ve Messerschmitt avcı uçakları da dahil olmak üzere birkaç farklı uçak tipinin motorlarında da spiral tasarımlara rastlamak mümkün.
Spiraller Kuşları da mı Uyarıyor?
1980’lerin başlarında, kuş çarpması vakalarının artışına bağlı olarak, bir çok şirket motordaki spiral çizgiler üzerine yatırım yapmaya başladı. Nebraska Üniversitesi’nde yapılan bir çalışma, günümüzde kuş çarpması vakalarının yol açtığı hasarın yıllık maliyetinin yaklaşık 1,2 milyar Dolar olduğunu gösteriyor.
Uçak motorları yüksek hızda dönerken, bu spirallerin oluşturduğu girdapların, titreşim etkisi oluşturarak, kuşları korkuttuğu ve taksi, kalkış-iniş sırasında, motordan uzaklaşmaya teşvik ettiği de iddia ediliyor. Bir kara delik yerine, dönen spirali beyaz bir disk olarak gören kuşların, kara delikten uzaklaşma sinyali olarak algılayıp zamansız ölümleri engellediği savunuluyor.
Ancak kuşların, aerodinamik ve motor gürültüsü nedeniyle zaten uçaklardan uzak durma eğiliminde olduklarına yönelik düşünceleri savunan çalışma ve yayınlar da bulunuyor. Bu nedenle, motorlardaki ‘titreyen’ spirallere ihtiyaç olmadan, kuşların zaten genel olarak uçaklardan kaçındığı fikri savunuluyor.
Yani motordaki spirallerin, kuş çarpması vakalarını önlediğine dair bilimsel bir kanıt yok. Örneğin, Boeing ve Rolls-Royce, dönüş etkisinin, kuşların spirali görüp algılayabilme yetilerine göre çok hızlı olması nedeniyle, kuş çarpması vakalarını engellemediğini iddia ediyor. Bazı başka çalışmalar da spiral çizgilerin farklı renkle boyanması ile kuş çarpmalarının önlenebileceğini iddia ediyor. Ancak bunun da kanıtlanmadığını söyleyelim.
11 Kasım 1986’da NY Times da yer alan bir haberde Japon havayolu All-Nippon Airways’in uçaklarının motor ön kısmına, göz şeklinde tehditkar bir boyama yapmasının kuşları korkuttuğu ve çarpışmaları önlediğine yönelik bir haber yayınlanmış. Filodaki 26 Boeing 747 ve 767’nin motorlarına göz boyaması yapıldığı; filodaki diğer uçakların aynı kaldığı 1 yıl süren kontrollü deney sonucunda, boyalı gözlerle süslenmiş motorların her birine ortalama sadece bir kuş vurmuş. Boyanmamış motorlara ise ortalama dokuz kuş çarpmış.
Test süresi boyunca kuş çarpmalarındaki azalmanın, havayolunun hasar maliyetlerini 910.000 Dolar’dan 720.000 Dolar’a düşürdüğü sonucuna varılmış. Havayolunun tüm geniş gövdeli uçaklarına göz boyaması yapmayı planladığı belirtilmiş. Ancak bugün ANA Havayolları’nın uçak motorlarında göz şeklinde bir boyama yok. Demek ki bir şeyler ters gitmiş gibi görünüyor.
