Uçağa bindiğimizde, kalkış öncesi ve iniş sonrası kabin görevlilerinin yaptığı “cabin crew slides armed/disarmed and cross check” anonsunda geçen “slide” acil durumlarda, yolcu ve mürettebatın, uçağı en hızlı ve en güvenli şekilde terk edebilmeleri için tasarlanan şişme tahliye kaydırağı.
Uçakla seyahatlerimizde asla kullanmak zorunda kalmak istemeyeceğimiz; uçağın en hayati bileşenlerinden biri olan slide’ları, eğer bir gün mecburen deneyimlemek zorunda kalırsak da hakkında bilmemiz gereken çok şey var. Gelin slide’ların gelmişine geçmişine; nasıl çalıştığına ve nasıl hayatımızı kurtarabileceğine biraz daha yakından bakalım…
Tahliye Kaydırağı Slide Hangi Uçaklarda Var?
Düz bir metal plakayı, 50 metre uzaktaki bir toplu iğnenin üzerinde dengede kalacak şekilde fırlatmak mümkün mü? İşte imalatçıları günümüz modern uçaklarındaki slide’ların geliştirilmesinin bu kadar zor olduğu görüşünde. Slide imalatçısı Goodrich’in Phoenix fabrikasında altı dev rüzgar makinesi, gerçek uçak kapılarını da içeren yükseltilmiş uçak test modelleri, yağmur ya da gece koşullarındaki tahliyeleri simüle edebilmek için karanlık tünellerden oluşan dev bir alan kullanıyor. Standart bir slide için, çeşitli basınçlarda ve kapı eşiği yüksekliklerinde 50’ye yakın test yapılıyor.
Yerden yüksekliği 1.8 metrenin üzerindeki tüm uçaklarda slide bulunması zorunlu. FAA performans standartlarını sıkılaştırdıkça tahliye kaydıraklarının tasarımları daha karmaşık hale geldi. 1960’ların başında, rüzgarsız ve orta sıcaklıktaki hava koşullarında slide’lar 25 saniyede açılmak zorundaydı. Günümüz uçaklarındaki slide’lar, –53 ila 71 Santigrat Derece arasında değişen sıcaklıklarda altı saniyede açılmak zorunda. Üstelik bu performans, rüzgar hızının 25 knot’a kadar olduğu koşullarda gerçekleşebilmeli.
Yolcuların hızla aşağı kaymasını sağlamak için slide’lar çeşitli ağırlıktaki insanların altında tam olarak esnemeli. Ancak yolcular kaydırağın sonuna ulaştıklarında da yaralanma riski oluşacak kadar da hızlı olmamalı. Bu yüzden, çoğu slide’ın alt kısmında hızı azaltmak için yatay şerit şeklinde bir malzeme bulunuyor. Slide’lar hem hafif hem dayanıklı olması için poliüretan ve naylon karışımı özel bir malzemeden üretiliyor. Üzeri de alüminize boya ile kaplı. Bir uçak kapısının içine veya kapı eşiğinin, acil çıkış penceresinin altına sığacak kadar hafif ve kompakt olması gereken slide’lar; bütün bu kurallar ve performans isterleri nedeniyle kullanılacağı uçak modelindeki konumlarına göre özel olarak geliştirildi.
Büyük ticari yolcu uçaklarının tüm ana kapılarında slide bulunuyor. Bazıları kapının içinde; bazıları kapının altında gizli bir bölmede, katlanmış, paketlenmiş bir şekilde göreve hazır vaziyette bekliyor. Boeing 757-767 ve Airbus A320 gibi uçaklarda, kanat üstündeki acil çıkış kapılarında da ayrıca slide bulunuyor.
Tahliye Kaydırağı Slide Nasıl Çalışıyor?
Tahliye kaydırağının şişirilmesi için patlayıcı olmayan inert gaz sistemi kullanılıyor. Sistemin çelikten yapılmış basınçlı bir silindir tüpü, ayar valfi, 2 yüksek basınç hortumu ve 2 aspiratörü var.
Kapının içindeki bir kol manuel olarak çevrildiği an, slide mekanizması harekete geçiyor. Kol “armed” pozisyondayken, kapının açılması slide’ın bulunduğu yerden çıkıp şişmeye başlaması için yeterli. Kolun çevrilmesiyle, tahliye kaydırağı, karbondioksit ve nitrojen karışımı gazları içeren sıkıştırılmış yüksek basınçlı tüpler tarafından otomatik olarak şişirilmeye başlıyor.
Tüpteki gazlar, slide’yi şişirmek için gereken hacmin yalnızca üçte birini sağlıyor. Kalan gaz hacmi sistemdeki aspiratörler aracılığıyla ortam havasından sağlanıyor. Sıkıştırılmış tüplerdeki gaz, aspiratörlerden geçerken çok yüksek hızlara ulaştığı için bir vakum etkisi yaratıyor. Bu etki de kalan havanın ortamdan temin edilebilmesini sağlayan temel şartı oluşturuyor. Slide tamamen şiştiğinde sistem otomatik olarak kendini kapatıyor. Şişirme işleminin başlaması için slide’ın doğru yöne düşmesi de önemli bir başka detay.
Tüm ticari uçaklar birden fazla tahliye kaydırağına sahip demiştik ama Airbus A380 uçaklarında, 550’den fazla yolcunun 90 saniyeden daha kısa sürede tahliyesini sağlamak için tam 16 adet slide bulunuyor. A380 ve yeni nesil uçaklar için slide’ların paket ağırlığından tasarruf etmek ve şişirme süresini azaltmak için şişirme tüpü kumaşında daha güçlü bir elyaf kullanılıyor. Kumaşın dayanıklılığı ve yırtılma direncini artırmak, slide’ı şişiren tüplerinin daha küçük çapta tasarlanabilmesini sağlıyor.
Oldukça sağlam bir yapıya sahip olan slide’lar en fazla 10 saniye içinde şişip hazır hale geliyor ve yangın durumunda alevlere de bir süre dayanabiliyor. Zaten prosedürler gereği acil durumlarda uçağın 90 saniye içinde tamamen boşaltılması gerekiyor. Tabi insanlar baş üstü dolaplarındaki eşyalarının derdine düşmezse!
Uçağı Slide ile Terk Etmeniz Gerekirse Ne Yapmalısınız?
7 Ağustos 2005’te Paris’ten kalkan Air France’ye ait Airbus A340-300 Toronto’ya indikten sonra pistten çıkarak yandı. Acil durum müdahale ekipleri, uçağın alevler içinde patlamasından 52 saniye sonra uçağın yanına ulaştığında yolcuların çoğu tahliye kaydırakları ile çoktan uçaktan inmişti. Havacılık tarihinin en başarılı tahliyelerinden biri olarak kayıtlara geçen olayda, 292 yolcudan 42’si hafif yaralar aldı. Üstelik uçaktaki slide’lardan biri de çalışmamıştı. Mürettebatın eğitimi ve tecrübesi olası bir faciayı önledi.
Pandemi şartlarını bir kenara koyarsak, günde 100 binden fazla ticari uçuşun gerçekleştirildiği havacılık sektöründe slide ile uçağın tahliyesini gerektirecek olayların sayısı oldukça az.
Kabin görevlileri, eğitimlerinin bir parçası olarak, slide ile uçağın tahliye edilmesi tatbikatını onlarca kez gerçekleştiriyor. Hatta uçağın suya inme ihtimalinin simülasyonu için de eğitim merkezlerinin özel havuzları kullanılıyor.
Ancak ne kadar eğitim yapılırsa yapılsın; kabin görevlileri; elbette gerçek hayatta slide ile uçağın tahliyesinde yaşanan stresin, tatbikatın ve eğitimdekine göre çok daha fazla olduğunu söylüyor.
Uçağın modeline göre slide’lar çok dik olabiliyor. Bu yüzden her ne kadar uçağın acilen terk edilmek zorunda kalındığı olağan üstü durum yaşanıyor olsa da uzmanlar birçok yolcunun slide’ın yanına geldiğinde bir tereddüt yaşadığını belirtiyor. Bunun en temel sebebi o anki endişe, panik ve korkunun yanı sıra, yükseklik. Zira bir A380’i slide ile terk etmek zorunda kalan yolcuların yaklaşık 25 metre yükseklikten kendilerini boşluğa bırakmaları gerekiyor. Ancak bu esnada yükseklik korkusunu düşünmek için yeterli zaman yok.
Tahliye durumu oluştuğunda kabin ekibi, yolculara nasıl ve ne zaman atlayacakları konusunda talimat vermek üzere eğitiliyor. Yolcuların uçağı terk ederken slide’ın üzerine yavaşça oturarak kayması değil; daha hızlı ve ivmeli inebilmek için hızlı bir şekilde atlaması gerekiyor. Bu yüzden bu tip acil bir durumlarda, kabin ekibi için en büyük zorluk yolcular arasında işbirliğini sağlamak oluyor. Çünkü yolcuların çoğu sakin kalıp, talimatlara uygun davranmak için istekli olsa da her zaman bu talimatları hiçe sayan, başına buyruk davranan veya panik moduna giren küçük bir azınlık bulunuyor. Onlar da işleri çok zorlaştırıyor.
Bu yüzden benzer bir durumla karşılaşırsanız, her türlü acil durumla başa çıkmak için eğitilmiş kabin ekibinin talimatlarına harfiyen uymanız hayatta kalma ihtimalinizi artıracaktır.
Çok nadir karşılaşılabilecek bir durum olsa da sistemlerin arızalanması durumları için tüm uçaklara yedek şişirme sistemleri yerleştirilmiş durumda. İşlevini gerçekleştirdikten sonra, slide’ların çoğu uçaktan ayrılacak şekilde tasarlanıyor. Böylece suya iniş durumunda slide’lar, şişme botlara benzer yeni bir işlev kazanıyor.
Uçakta Slide Patlatmanın Sonuçları
İşin farklı bir boyutuna geçelim. Bazen uçak yerdeyken yolcuların veya kabin ekibinin yanlışlıkla slide patlattığına dair haberlerine rastlıyoruz. Böylesi bir durum uçağın hangara çekilmesini gerektirdiği için uçuşun iptaline neden olduğu gibi; havayolu için de yüz binlerce dolarlık masraf anlamına geliyor. O yüzden o kapıdaki koldan uzak durun ve çevirsem ne olur falan diye denemeye kalkmayın…
