ABD Başkanları’nı taşıyacak olan yeni Air Force One üretim programı, başlangıçta belirlenen takvimin dört yıl gerisinde kaldı ve bütçeyi yaklaşık 2 milyar Dolar aşmış durumda.
Büyük projelerin, hedeflenen takvimin gerisinde kalması ve belirlenen bütçeyi aşması genellikle sürpriz değildir. Ancak ABD Başkanlarını taşıyacak olan ‘yeni’ modifiye edilmiş Boeing 747-8i Air Force One uçağı (VC-25B) bu durumu bambaşka bir düzeye taşıdı. Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri (USAF) adına, projenin yürütücülüğünü gerçekleştiren Boeing, kısa süre önce, sabit maliyetli sözleşmeyle ilgili tahmin edilenden çok daha fazla zarar açıkladı.
CNN’in 25 Ekim tarihli haberine göre Boeing, ABD Başkanı’nın gelecekteki amiral gemisi olması hedeflenen uçağın üretimi sürecinde ciddi bir kayıp yaşadıklarını duyurdu.
ABD’li uçak üreticisi, sözleşmeye ilişkin toplam 482 milyon Dolar ek harcama yapıldığını bildirdi. Aslında, iki 747-8i model uçağın (başlangıçta ticari havayolları için üretilmişti) modifiye edilmesine yönelik yapılan anlaşma, Boeing’e toplam 2 milyar Dolar kaybettirdi. Yani Boeing için uçak başına zarar 1 milyar Dolar seviyesinde.
Boeing’e göre ortaya çıkan bu zarar, mühendislik açısından yapılan değişiklikler, işgücü istikrarsızlığı ve tedarikçilerle yapılan müzakerelerin çözümlenememesinin bir sonucu.
Hatırlatmak gerekirse, 2018 yılında Boeing, Air Force One uçaklarını 3,9 milyar Dolar bedelle yenilemeyi kabul etmişti. Dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın baskısıyla karşı karşıya kalan Boeing, sözleşmedeki rakamı düşürmeyi kabul etti. O günlerde CNN’e konuşan bir Beyaz Saray sözcüsü, konuyla ilgili şu ifadeleri kullanmıştı:
“Başkan Trump, yeni Air Force One Programı için sabit fiyatlı bir sözleşme konusunda Boeing ile gayri resmi bir anlaşmaya vardı… Başkanın müzakereleri sayesinde, imzalanan sözleşme, ABD’deki vergi mükelleflerine 1,4 milyar Dolardan fazla tasarruf sağlayacak.”
Boeing is building a brand new 747 Air Force One for future presidents, but costs are out of control, more than $4 billion. Cancel order!
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) December 6, 2016
Sabit fiyatlı sözleşmenin tehlikesi
2022’de Boeing CEO’su Dave Calhoun, şirketinin sabit fiyatlı bu sözleşmeyi kabul etmesinden duyduğu üzüntüyü dile getirdi. Anlaşmanın yapıldığı 2018’de hiç kimse, kısa süre sonra tüm dünyayı etkisi altına alacak bir pandemi süreci yaşanacağını, bu durumun tedarik zincirleri üzerindeki geniş kapsamlı etkilerinin, her şeyi çok daha pahalı hale getireceğini bilmiyordu.
Küresel salgından önce (Trump ile anlaşma yapıldıktan sonra) Boeing, 737 MAX uçaklarının, dünya çapındaki otoriteler tarafından yeniden sertifikalandırılması ve uçakların gökyüzüne döndürülebilmesi için büyük bir kaynak harcamak zorunda kalındığının farkındaydı..
Nisan 2022’de Boeing CEO’su Dave Calhoun: “Air Force One, çok benzersiz bir an, çok benzersiz bir müzakere diyeceğim. Boeing’in muhtemelen almaması gereken çok özel riskler serisi… Ama biz olduğumuz yerdeyiz.” ifadelerini kullanmıştı.
25 Ekim 2023 itibariyle, yatırımcılarla yapılan görüşme sırasında Calhoun, mevcut sabit fiyat ortamının “kurtarılamaz maliyetlere” dönüşen “planlanmamış engellere” yol açtığını vurguladı.
Gecikmeler devam ediyor
VC-25B programıyla ilgili hazırlanan ilk raporlar, iki jumbo jetten ilkinin, 2024’te teslim edilmesini öngörüyordu. Başlangıçtaki en büyük sorular, uçağın görünümü ve mevcut ABD başkanının yeni uçakları, tasarım özellikleri nedeniyle deneyimleyip deneyemeyeceği ile ilgiliydi. Biden dönemi, 2024’ün sonunda tamamlanıyor.
Zamanla bu soruların her ikisi de yanıt buldu:
- Uçakların dış görünümü konusunda, Joe Biden’ın, Trump’ın önerdiği boya şeması yerine, VC-25A’lara çok daha fazla benzeyen bir boya taslağını tercih ettiğini biliyoruz.
- Zaman çizelgesine gelince, ABD Hava Kuvvetleri’nin Mart 2023’teki güncellemeleri, ilk uçağın 2027’de teslim edileceğini gösteriyor. İkincisinin ise 2028’de teslim edilmesi bekleniyor. Dolayısıyla Başkan Biden, içinde bulunduğu başkanlık dönemi tamamlanmadan, bu uçakla uçmayacak.
Bu proje programın birkaç yıl gerisinde ve bütçeyi ciddi şekilde aşmış olduğundan, Boeing, uçakların teslimatının daha fazla gecikmemesini veya daha fazla beklenmedik maliyet oluşmaması için, elinden gelen her şeyi yapmaya istekli. Ancak kesin olan şey, bunların hiçbirinin garantisi yok. Programdaki sarkmalar, çeşitli sebeplerle uzayabilir.
Kaynaklar: CNN, US Air Force, Simple Flying
