UÇAK MÜHENDİSİ NEDİR?
Uçak mühendisliği, hava içinde hareket eden, uçak, helikopter, roket gibi araçlarla; silah sistemlerine ait mermi gibi yapıların tasarım ve geliştirilmesi; askeri ve sivil uçakların tasarımı bakım ve onarımıyla, insansız hava araçlarını içeren geniş bir kapsama alanına sahip olan mühendislik dalıdır.
UÇAK MÜHENDİSLİĞİ HANGİ ÜNİVERSİTELERDE VAR?
ÖSYM tarafından yayımlanan 2023-YKS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu’na göre, Türkiye’de uçak, uzay ve havacılık alanında mühendislik eğitimi verilen programların üniversitelere göre dağılımı şu şekilde:
Yıllar içinde Türkiye’de uçak, uzay ve havacılık alanında mühendislik eğitimi verilen programların sayısı ve bu programlardaki toplam öğrenci kontenjanlarında yaşanan değişimi, aşağıdaki tabloda görebilirsiniz.
Türkiye’de uçak mühendisliği eğitimi veren üniversite sayısı her geçen gün katlanarak artıyor. Üniversitelerin kiminde Uçak Mühendisliği adıyla bulunan bölümler; bazı üniversitelerde Havacılık ve Uzay Mühendisliği ismiyle yer alıyor. ÖSYM kılavuzunu incelediğinizde bazı üniversitelerin ise sadece Uzay Mühendisliği isminde bölümlere sahip olduğunu göreceksiniz. 2020 yılında Necmettin Erbakan Üniversitesi’nde Uzay ve Uydu Mühendisliği isminde yeni bir bölüm daha faaliyete başladı. Bütün bunların ne olduğunu ve aralarındaki farkları yazının devamında açıklamaya çalışacağım.
UÇAK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DERSLERİ
Ben kendi mezunu olduğum İTÜ’deki Uçak mühendisliği eğitimim sırasında alınan derslerden bahsedeceğim. Diğer üniversitelerde de müfredatın çok farklı olmadığını söyleyebiliriz.
Birinci sınıfta temel mühendislik formasyonu sağlayan matematik-fizik-kimya-temel laboratuvar deney dersleri ile birlikte bilgisayar tabanlı teknik resim, temel programlama dillerinden biri, uçak mühendisliği bölümüne giriş ve etik gibi derslerle başlıyor.
İkinci yıl diferansiyel denklemler, dinamik, statik, malzeme bilimi, mukavemet, elektrik devre temelleri, akışkanlar mekaniği, termodinamik, sayısal yöntemler gibi derslerle devam ediyor.
Üçüncü yıl aerodinamik, makina elemanları tasarımı, hava uzay yapıları, ısı transferi, ölçme tekniği, ileri malzeme bilgisi, otomatik kontrol, deneysel mühendislik, uçuş mekaniği ve sıkıştırılabilir aerodinamik gibi derslerin yanında ileride uzmanlaşmak istediğiniz alanlarla ilgili sizin belirleyeceğiniz bazı seçmeli derslerle devam ediyor.
Son sene ise uçuş kararlığı ve kontrolü, hava aracı tasarımının temelleri, jet akışının temelleri, uçak tasarımı gibi derslerin yanı sıra bitirme projesi sizi bekliyor. Son yılınızda yine bir kaç tane daha seçmeli ders almanız gerekiyor. Yani fizik ve matematik ağırlıklı oldukça zor bir eğitim programının sizi beklediğini söyleyebiliriz. Uçak mühendisliği bölümünden mezun olmak da en az o bölüme girmek kadar zor. Bunu bilmenizde fayda var.
İstanbul Teknik Üniversitesi resmi web sitesi üzerinden, Uçak Mühendisliği bölümünün tüm ders planına ulaşmak için linke tıklayabilirsiniz.
UÇAK MÜHENDİSLERİ NE İŞ YAPIYOR?
Türkiye’de uçak mühendisliği bölümünü bitiren biri; eğer Türkiye’de kalıp; eğitimini aldığı işi yani uçak mühendisliği yapmak istiyorsa temel olarak önünde iki seçenek var: Sivil havacılık ve Savunma Sanayii.
Sivil havacılık kısmını tercih edenler; havayolu şirketlerinin teknik birimlerinde ya da uçak, parça ve çeşitli komponentler için bakım onarım tamir hizmeti veren MRO şirketlerinde uçak bakımı konusunda görev yapabilirler. (Bunun yanında uçak performansları üzerine çalışan şirketler, bankalar ve leasing şirketleri adına uçak temsilcilikleri, uçak kiralama, alım satım işlemleri, uçak yedek parça satışı yapan şirketler, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Devlet Hava Meydanları İşletmesi gibi kurumlar, Boeing, Airbus, GE-PW-RR gibi şirketlerin Türkiye temsilcilikleri veya ofislerinde görev alabilirler.)
Eğer savunma sanayii tercih ederseniz; Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ), ASELSAN, Roketsan, Havelsan, Aspilsan, Baykar, Kale Havacılık, Vestel Savunma, TEI gibi şirketlerin devam eden çok sayıdaki projesinden birine dahil olarak; üretim, AR-GE gibi çok çeşitli departmanlarında görev alabilirsiniz. Çalıştığınız proje, birim ya da departmana bağlı olarak değişse de savunma sanayii tarafında, sivil havacılıkta görev yapan bir uçak mühendisi arkadaşınıza göre çok daha fazla “mühendislik” yaparsınız.
Savunma sanayii tarafında görev yapan uçak mühendisleri, genel olarak, planlama, yapısal analiz, akışkanlar ve ısı iletimi, tasarım teknik resim, araştırma geliştirme prototip üretimi gibi çok çeşitli konularda hizmet verebilir. Programlamalar yaparak projelerin daha hızlı ilerlemesine katkı sunabilir, Telekominikasyon ihtiyaçlarına yönelik de çalışabilir. Bunun yanında öğrencilik sırasında alacağınız seçmeli dersleri robotiğe giriş ve robotik kontrol sistemleri gibi alanlarda seçerseniz; sektörde robot üzerine yapılan projelerde görev alabilir; mekatronik alanına doğru uzmanlaşabilirsiniz. Otonom hava araçları ve alternatif yakıt sistemleri üzerine görev yapmanız mümkün. Malzeme alanına yoğunlaşanlar için havacılığın geleceği olarak kabul edilen kompozit malzeme üzerine çalışan şirketlerde farklı proje ve departmanlarda iş alanlarının zengin olduğunu söyleyebiliriz.
İlgili Haber | Pilotluk Hayalinden Vazgeçmeli misiniz?
Bu iki temel seçenek dışında; uçak mühendisliği; makina mühendisliğinin bir alt bölümü durumundayken ayrılıp özerk bir bölüm haline geldiği için ve eğitim sürecinde derslerinin büyük oranda makina mühendisliği ile ortaklık içermesi; mezun olduktan sonra piyasada makina mühendislerinin yaptığı bütün işleri sizin de yapabileceğiniz anlamına geliyor.
Mercedes, Ford Otosan, BMC gibi otomotiv alanında faaliyet gösteren; Bosch, Arçelik, Vestel gibi dayanıklı tüketim ürünleri üreten şirketlerin yanı sıra, aklınıza gelen her türlü sektör ve endüstri dalının çok çeşitli kademelerinde uçak mühendisine rastlamak mümkün. Bu açıdan bakıldığında mezunların iş bulmak konusunda bir sorun yaşayacaklarını söylemek pek doğru olmaz.
SİVİL HAVACILIKTA UÇAK MÜHENDİSİ NE İŞ YAPIYOR?
Son olarak sivil havacılık tarafında çalışan uçak mühendislerinin ne gibi işler yaptıklarını kısaca açıklamaya çalışalım: Uçakların belirli uçuş saatine ulaştıklarında ya da belirli sayıda uçuş gerçekleştirdikten sonra girmeleri gereken periyodik bakımları bulunuyor. Bunlar A ve C bakımları olarak adlandırılıyor. (BOEING uçaklarında C bakımı genelde D bakımı olarak adlandırılıyor) 1 ya da bir kaç gün süreyle uçağın yerde kalmasını gerektiren ve nispeten daha temel konuların incelenip kontrol edildiği A bakımına uçaklar sefer sıklığına göre ortalama 1 – 1.5 ayda giriyor. Çok geniş kapsamlı olarak uçağın her detayının incelendiği ve duruma göre 15 – 30 gün arasında uçağın yerde kalmasını gerektiren C bakımları ise yine uçağın sefer sıklığına göre değişmekle birlikte 12-24 ay arasında bir sürede tekrarlanıyor. Uçakların operasyonlarını sağlıklı ve emniyetli bir şekilde devam ettirebilmesinin tek şartı bakım planlaması ve bakım uygulamalarının eksiksiz bir şekilde yapılmasıdır.
A ve C bakımları dışında, uçağın operasyonlarını aksatmadan, hızlı bir şekilde tamamlanan, daha yüzeysel işlerin yapıldığı rutin bakımlar olarak adlandırabileceğimiz hat bakım işlemleri de uçağın operasyonel ömrü boyunca sürekli tekrarlanıyor.
Bizler uçak mühendisi olarak bu bakımların planlamasını gerçekleştiren ekipte çalışabiliriz. Hangi bakımın ne zaman yapılacağı; bakımlarda uçağın hangi kısımlarına hangi işlemlerin gerçekleştirileceğini uçağın operasyonlarını en az etkileyecek şekilde verimli bir şekilde planlamak; planlama mühendislerinin işidir.
Mühendislik departmanında çalışıyorsanız; çalıştığınız havayolunun filosundaki uçakların sadece bir kısmı sizin görev alanınıza girer. Yani uçakların yapısal kısımlarıyla, kabin ve koltuklarıyla, motorlarıyla ve sistemleriyle ilgilenen mühendisler birbirinden farklıdır. Herkes kendi alanındaki işlerin takibini yapar. Uçağın imalatçısının yayınladığı dokümanları ve bakım revizyonlarını düzenli olarak takip eder; kendilerini ilgilendiren bir durum olup olmadığını inceler. Bir sonraki bakımda kendi alanıyla ilgili yapılacak bakım faaliyetlerinin teknisyen tarafından nasıl uygulanacağını adım adım anlatan mühendislik emirlerini hazırlar. Uçak bakıma girdiğinde teknisyen; mühendisin hazırladığı işlem basamaklarını takip ederek gerekli bakım veya tamir işlemlerini gerçekleştirir.
Tabii her şey bu kadar planlı ve istediğimiz gibi ilerlemez. Uçuş operasyonları sırasında uçakta beklenmedik arızalar veya kuş çarpması; sert iniş vb olağanüstü durumlar yaşanabilir. Mühendisler kokpit ekibinin bu durumları teknik departmana rapor ettikten sonra önce sorunun nedenini anlamaya çalışır. Daha sonra da uçuş operasyonlarını aksatmayacak şekilde bu sorun ya da arızanın giderilmesi için alınması gereken aksiyonu belirler. Bununla ilgili yol haritası çıkarır. Uluslararası kurallara ve uçağın teknik kitabına göre bu sorunun hemen halledilmesi gereken bir şey mi olduğu; önümüzdeki ilk bakıma kadar bekletilip bekletilemeyeceği gibi opsiyonları inceler. Şirketi ticari olarak zarara uğratmadan ama uçuş güvenliğini de asla riske atmadan karar alır ve bununla alakalı girişimlere başlar.
Uçak mühendisleri ayrıca teknik birimlerin kalite kısmında da görev yapabilirler. Bu görevi yapanlar ise uluslararası mevzuatlar ve otoritelerin belirlediği kuralları sıkı sıkıya takip ederek; bakım prosedürlerinin veya uçuş operasyonlarının sağlıklı yürütülüp yürütülmediğini denetler. Bu konularla ilgili aksayan kısımları, yanlış atılan adımlar ve usulsüzlükleri tespit ederek giderilmesi için önerilerde bulunurlar. Kaliteciler havayolundaki hem idari hem operasyonel hem de teknik kısımların kurallara uygun şekilde ilerlediğinden emin olmak zorundadır.
Şirketlerin kalite departmanlarında teknik ve operasyonel kalite denetçisi olarak çalışamak da mümkün. Uçakların parçalarının teknik güvenilirlik analizinde, havayollarının stratejik filo planlamasında görev yapmak mümkün. Çalıştığınız havayolunun filosuna katacağı veya filosundan ayrılacak uçakların teknik anlamdaki tüm gerekliliklerinin sorunsuz bir şekilde tamamlanması da uçak mühendislerinin işidir. Çalıştığınız havayolunun filosundaki uçakların operasyonları esnasındaki performans ölçümleri; uçuşla ilgili teknik dataların incelenmesi, bu datalar ışığında iyileştirmeler yapmak ve olumsuz datalar ile ilgili aksiyonlar almak da uçak mühendislerinin yaptığı işler arasındadır.
UZAY MÜHENDİSLİĞİ NEDİR?
Bitirmeden önce uzay mühendisliği bölümünden de kısaca bahsetmek gerekiyor. Uzay mühendisliği, dünya çevresindeki hava-uzay ortamından ekonomik, bilimsel ve teknolojik amaçlı hizmet ve ürün sağlamayı amaçlayan bir mühendislik dalı. Uzay mühendisleri sivil ve askeri kuruluşlarda; dünya çevresinde yörüngeye konacak insanlı ve insansız hava uzay araçlarını ve bunları yörüngeye koyacak roketleri tasarlayan ve inşa eden; görev ve yol planlarını hesaplayan; sürekli kontrol ederek, görevlerini yerine getirmelerini sağlayan mühendislerdir. Ayrıca hava uzay araçlarında yapılacak bilimsel ve teknolojik amaçlı deneylerin gerçekleştirilmesinde görev alırlar.
UZAY MÜHENDİSLERİ NE İŞ YAPAR?
Türkiye’deki hava uzay çalışmaları hepimizin malumu. Benim de eğitim aldığım İTÜ özelinde konuşursam; Uçak mühendisliği ile müfredat olarak birbirine çok yakın bir eğitim alan uzay mühendisliği öğrencileri hava uzay yapıları özelinde aldığı az sayıda ders ile uçak mühendisliği bölümünden ayrılmış durumda. Bu sebeplerle uzay mühendisleri okul bittikten sonra piyasada uçak mühendislerinin istihdam edildiği hemen hemen tüm pozisyonlar için birer potansiyel aday durumunda. Sivil havacılık ve savunma sanayi şirketlerinin neredeyse tamamı ilanlarını uçak ya da uzay mühendisi olarak açıyor demek yanlış olmaz. Bu kritik bilgi de uçak mühendisliğine yetecek kadar puan alamayan ama uzay mühendisliğine puanı yeten arkadaşlara küçük ama çok önemli bir ipucu olarak burada dursun. Arada çok az sayıda fark dersi olduğu için not ortalamanızı yüksek tutarak çift ana dal ve yan dal uygulamaları ile her iki bölümün derslerini tamamlamak da yine sizin elinizde.
UÇAK MÜHENDİSLİĞİ İLE HAVACILIK VE UZAY MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMLERİ ARASINDA FARK VAR MI?
Farklı üniversitelerde, farklı isimler adı altında benzer eğitimi veren bu bölümlerden mezun olan mühendisler arasında temelde bir fark bulunmuyor. Şirketlerin iş ilanlarında (eğer pozisyona özel bir gereksinim yoksa) genellikle aranan şartlar bölümünde ‘üniversitelerin Uçak Mühendisliği, Uzay Mühendisliği veya Havacılık ve Uzay Mühendisliği bölümlerinden mezun olmuş’ ibaresi yer alıyor. Burada fark yaratan detay, sizin bu eğitimi hangi üniversitede aldığınız. Bölümlerin isimleri arasında bir fark olmasa da sizin bu eğitimi hangi altyapı ve eğitmen kadrosuna sahip bir üniversiteden aldığınız belirleyici oluyor. Lütfen üniversite seçimi yaparken bunu göz önünde bulundurun…
UÇAK MÜHENDİSLİĞİ OKUYAN ÖĞRENCİLERE TAVSİYELER
Bir kaç ipucu da üniversiteye yerleşen arkadaşlara verelim. Bu bölümü kazandıktan sonra her şey bitmiyor. Tam tersi yeni başlıyor. Zorlu bir eğitim süreci sizi bekliyor. Siz bir yandan diplomanızı alıp uçak mühendisi ünvanıyla mezun olmak için çaba harcarken bir yandan da mezun olduktan sonra ne yapacağınızı planlamak zorundasınız. Bunu yapabilmek için de üniversite hayatınız boyunca olabildiğince aktif biri olun. Sosyal çevrenizi geniş tutun. Mutlaka bir öğrenci projesinde aktif olarak görev yapın. İnsansız hava aracı, model uydu, roket ya da başka ne varsa bu projelerden birinde yer alın. Yaz dönemlerinde sivil havacılık tarafında da savunma sanayii tarafında da bağımsız sektörlerde de stajyer, yarı zamanlı çalışan ya da gönüllü olarak bulunmaya çalışın. İşleyişin nasıl gittiğini gözlemleyin. Mezun olduktan sonra nereye yöneleceğinize; hangi kısmın size daha uygun olduğuna ancak bu şekilde sağlıklı karar verebilirsiniz. Üniversite eğitimi sırasında mutlaka yurt dışı imkanları; erasmus ve benzeri öğrenci değişim programlarında yer almaya çalışarak vizyonunuz genişletin. Mutlaka yurt dışında en az bir eğitim döneminde bulunun. Avrupa ve dünyanın uçak mühendisliği alanında eğitim veren en önemli üniversitelerinde bulunmak size çok şey katacaktır.
Mutlaka İngilizce dışında bir yabancı dil daha öğrenmeye çalışın. Havacılık endüstrisinin geleceğini başta Çin, Hindistan olmak üzere, Asya-Pasifik ülkeleri belirleyeceği için üniversite yıllarınızda Çince öğrenmenizi tavsiye ederim. Kendi uzmanlık alanınızla ilgili dünya genelinde neler olup bittiğini öğrenmek için iyi bir teknoloji okur yazarı olun.
Bütün bu anlattığım şeylerin Türkiye’de görev yapacak uçak mühendisleri için geçerli olduğunu unutmayın. Yurt dışında bu ve buna benzer çok ciddi iş imkanları olduğunu; bütün küresel havacılık şirketlerinde iş bulma ihtimaliniz olduğunu belirtelim. Havacılık sektörü, mesleğinizi dünyanın her yerinde aynı kurallar ve işleyiş çerçevesinde icra etmenizi sağladığı için çok şanslı olduğunuzu söylemeliyim. Dünyanın neresine giderseniz gidin, sektörün ana dili olan İngilizce’yi biliyorsanız, mesleğinizi ülkenizdekinden hiç bir işleyiş farkı olmadan aynı şekilde yapabiliyorsunuz.
Gerçekten sıfırdan uçak üretimi yapılan küresel imalatçıların kadrolarında görev almak ve uçak mühendisliğinin asli işi olan uçak üretmek deneyimini yaşamamanız için hiç bir sebep yok. Ayrıca uçan taksi gibi henüz türkiyede çalışmalarına dahi başlanmamış olan yurt dışı merkezli projelerde görev almak da mümkün. Uçak mühendisleri, kariyer planlarını yaparken, kendilerini yalnızca ülkemizdeki sınırlı sayıda şirket ile sınırlamadan, tüm dünyadaki havacılık şirketlerinde çalışabilecek bir vizyon geliştirirlerse, hiç bir şekilde sorun yaşamayacaklardır.
Unutmayın hepimiz hayatta aldığımız kararların ve yaptığımız seçimlerin sonuçlarını yaşıyoruz. Sonucunda size mutluluk getirecek tercihler yapmanız dileğiyle. Hepinize bol şanslar ve kolaylıklar diliyorum.
Muhammed YILMAZ
