2018’de dünya genelinde 45 milyon uçuşta yaklaşık 4.5 milyar kişi uçakla seyahat etti. İşte 2018’in havacılık sektöründeki muhasebesi.
2018, havacılık endüstrisinde çok önemli gelişmelerin yaşandığı, acı tatlı, iyi kötü pek çok olaya şahitlik ettiğimiz bir yıl oldu. Rekor sayıda uçak kazasının gerçekleştiği 2018’de maalesef yüzlerce insan bu kazalarda yaşamını yitirdi. Ancak sevindirici olan ise çok büyük felaketlere dönüşebilecek mucizevi kurtuluş öykülerinin de yaşanmış olmasıydı. Pek çok yeni uçak modeli gökyüzü ile buluştu, bir çok uçak modeli ilk sahiplerine teslim edildi. Türk havacılığında yaşanan bazı özel olaylar da gündemi bir hayli meşgul etti.
UÇAK KAZALARI
2017 yılını, hiçbiri ticari yolcu uçağı olmayan sadece 10 ölümlü uçak kazasının gerçekleştiği ve yalnızca 44 kişinin hayatını kaybettiği muhteşem bir tabloyla kapatmıştık. Bu yüzden 2017 yılı havacılık tarihinin en güvenli yılı olarak yerini almıştı. Bu olağanüstü istatistiğin devamını umduğumuz 2018’de ise tam aksine kitlesel can kayıplarının yaşandığı çok sayıda kaza yaşandı. Yıl boyunca meydana gelen irili ufaklı 196 uçak kazasından en çok konuştuklarımızı hatırlayalım.
2018 yılının en çok konuşulan olaylarının ilki 13 Ocak gecesi Trabzon’da yaşandı. Pegasus Havayolları’nın Ankara-Trabzon seferi yapan Boeing 737-800 uçağı, piste teker koyduktan sonra bir anda kontrolsüz bir şekilde sola doğru ivmelendi ve pistten çıktı. Denize metreler kala yamaçta çamura saplanarak durabilen uçaktaki, 162 yolcu ve 6 mürettebat, güvenli bir şekilde tahliye edilirken; çok büyük bir facianın eşiğinden dönüldü. Kullanılamaz hale gelen uçak, uzun süren bürokratik işlemlerin tamamlanmasıyla millet kıraathanesi olarak kullanılmak üzere Trabzon’un Yomra Belediyesi tarafından alındı.
4 gün sonra, 17 Ocak’ta Eskişehir’den eğitim uçuşu için havalanan Türk Hava Kuvvetleri’ne ait CASA CN-235 tipi askeri nakliye uçağı, Isparta’nın Yalvaç ilçesinde düştü. İki pilot ve bir teknisyenin şehit olduğu kaza, CN-235 tipi uçakların Türkiye’deki 4. kazası olarak tarihe geçti.
29 Ocak’ta Çin Hava Kuvvetleri’ne ait Shaanxi Y-8 GX-3 tipi askeri nakliye uçağı Çin’in Guizhou Eyaleti’ne bağlı Zhengchang şehri yakınlarında bir araziye düştü. Kazada 5 mürettebat ve 7 asker yaşamını yitirdi.
11 Şubat’ta Rusya’nın Domodedovo Havalimanından Orsk şehrine gitmek üzere 65 yolcu ve 6 mürettebatı ile havalanan Saratov Havayolları’na ait Antonov An-148 tipi yolcu uçağı, kalkıştan kısa bir süre sonra düştü. 86 yıl önce kurulan havayolu, kazanın ardından operasyonlarını durdurdu ve sonra da kapandı.
16 Şubat’ta İzmir’deki Çiğli Ana Jet Üs Komutanlığı’ndan havalanan SF-260D tipi askeri eğitim uçağı düştü. Kazada pilotlar Yüzbaşı Yunus Bal ile havaÜsteğmen Resul Ekrem Gökdoğan şehit oldu.
18 Şubat’ta İranlı Aseman Havayolları’na ait ATR-72 tipi yolcu uçağı Tahran-Yasuc seferi sırasında İsfahan eyaleti yakınlarında Dena Dağı’na düştü. Biri çocuk 60 yolcu ve 6 mürettabatın tamamı hayatını kaybetti.
6 Mart’ta Rus Hava Kuvvetleri’ne ait Antonov An-26 tipi askeri kargo uçağı, Suriye’deki Hımeymim Hava Üssü’ne inişi sırasında düştü. Kazada tamamı Rus ordusunda görevli asker olan 33 yolcu ve 6 mürettebat yaşamını yitirdi.
11 Mart’ta tüm Türkiye’nin canını yakan bir uçak kazası yaşandı. Başaran Holding’e ait Bombardier Challenger 604 tipi özel jet, Sharjah’tan İstanbul’a dönerken İran hava sahasında düştü. Başaran Holding’in sahibi Hüseyin Başaran’ın kızı Mina Başaran’ın bekarlığa veda partisi için 7 arkadaşıyla gittiği Dubai seyahati dönüşünde meydana gelen bu hazin olay aylarca konuşuldu. Uçakta bulunan Mina Başaran ile 7 arkadaşı, 2 pilot ve 1 kabin memuru olmak üzere toplam 11 kadın yaşamını yitirdi. Uçağın kaptan pilotu Beril Gebeş’in naaşına bugün hala ulaşılabilmiş değil.
12 Mart’ta Bangladeş’in başkenti Dakka’dan kalkan US-Bangla Havayolları’na ait Bombardier Dash 8 Q-400 tipi yolcu uçağı, Nepal’in başkenti Katmandu’daki Tribhuvan Havalimanı’na inişi sırasında düştü ve alev aldı. 4’ü mürettebat toplam 71 kişinin yer aldığı uçakta 51 kişi yaşamını yitirdi.
11 Nisan’da Cezayir Hava Kuvvetleri’ne ait Illyushin Il-76 tipi askeri nakliye uçağı, Boufarik Askeri Hava Üssü’nden kalkışından çok kısa bir süre sonra boş bir araziye düştü. Kazada 10’u mürettebat tam 257 askeri personel hayatını kaybetti.
2018, Lockheed üretimi C-130 askeri nakliye uçakları için pek iyi bir yıl olmadı. Önce 30 Nisan’da Libya Hava Kuvvetleri’ne ait C-130, Murzuq Çölü’nde bulunan El Sharara petrol sahasına düştü ve 3 kişi hayatını kaybetti. Ardından 2 Mayıs’ta Savanah-Tuscon uçuşunu gerçekleştiren ABD Hava Kuvvetleri’ne ait C-130, Georgia eyaletindeki Savannah bölgesinde düşerek 9 kişiye mezar oldu. Daha sonra 3 Haziran’da da Cezayir Hava Kuvvetleri’ne ait C-130, askeri tatbikat kapsamında paraşüt görevini tamamladıktan sert iniş yaptı ve ikiye bölündü. İçinde 9 kişinin yer aldığı uçakta 1 kişi yaşamını yitirdi.
17 Nisan’da Amerikalı Southwest Havayolları’na ait Boeing 737-700 uçağının, New York La Guardia Havalimanı’ndan kalkışından 20 dakika sonra havada motoru patladı. Motordan fırlayan parçalardan biri camlardan birine isabet etti. Kırılan camın hizasında oturan yolcu oluşan basınç farkı nedeniyle uçaktan dışarı savruldu. Pilotlar Philadelphia’ya güvenli bir acil iniş gerçekleştirse de camdan savrulan kadın yolcu yaşamını yitirdi.
13 Mayıs’ta Atatürk Havalimanı apronunda iki uçak çarpıştı. Seul’e gitmek üzere pist başına doğru ilerleyen Asiana Havayolları’nın A330-300’ünün kanat ucu, Kıbrıs Ercan seferinden dönen ve körüğe yanaşmaya çalışan Türk Hava Yolları’nın A321 uçağının dikey kuyruğuna çarptı. Uçakların her ikisi de uzun süre uçamayacakları şekilde hasarlanırken sevindirici olan can kaybı yaşanmamasıydı.
18 Mayıs’ta Cubana Havayolları’na ait Boeing 737-200 tipi yolcu uçağı Havana’dan Holguin şehrine yapacağı sefer için havalandıktan kısa süre sonra düştü. 107 yolcu ve 6 mürettebatın yer aldığı kazada sadece 1 kişi yaralı olarak kurtuldu. 112 kişi hayatını kaybetti. Kübalı havayolu 39 yaşındaki uçağı Meksikalı Global Air isimli şirketten kiralamıştı.
27 Haziran’da Gaziantep Üniversitesine ait Cessna 172SP eğitim uçağı Adıyaman’da düştü. Kursiyer pilot Mehmet Önal hayatını kaybetti.
31 Temmuz’da Meksika’nın Durango şehrinden başkent Mexico City’e gelmek üzere havalanan Aeromexico filosundaki Embraer E190 kalkıştan kısa süre sonra düştü ve ardından yanmaya başladı. 6 mürettebat ve 99 yolcunun tamamı bu korkunç kazadan kurtulmayı başararak bir mucizeye imza attı. Kazanın büyük oranda meteorolojik faktörler nedeniyle gerçekleştiği ortaya çıksa da havayolu, birkaç ay sonra, uçuşta görevli 3 pilotun da görevine son verdi.
4 Ağustos’ta İsviçre’de Alp Dağları’nda seyir gezisi yapan turistleri taşıyan Ju-Air’e ait Junkers Ju-52 tipi tarihi uçak dağlık alana düştü. 3’ü mürettebat toplam 20 kişiden kurtulan olmadı. Kazanın ardından JuAir operasyonunu durdurmak zorunda kaldı.
9 Ağustos’ta yine Atatürk Havalimanı’nda iki uçak çarpıştı. Royal Air Maroc’a ait Boeing 787’nin kanat ucu, Türk Hava Yolları’nın park halindeki Boeing 777 uçağının kuyruk kısmında bulunan harici güç ünitesi APU’ya çarptı. Her iki uçakta da maddi hasar oluştu.
10 Ağustos’ta Seattle Tacoma Havalimanı’nda çalışan yer hizmetleri görevlisi Richard Russell, seferden dönen ve apronda park pozisyonunda duran Alaska Havayolları’na ait Bombardier Dash 8 tipi yolcu uçağına gizlice binip uçağı kaçırdı. Amerikan Hava Kuvvetleri’ne ait iki F-15 savaş uçağını peşine takan Russell, yaklaşık 1,5 saat boyunca havada kaldıktan sonra uçağı Ketron Adası’ndaki ormanlık alana düşürdü ve hayatını kaybetti.
30 Ağustos’ta Etiyopya Hava Kuvvetleri’ne ait de Havilland Canada DHC-6 Twin Otter 300 tipi uçak Oromiya eyaleti sınırları içerisindeki Doğu Shoa bölgesinde düştü. Kazada 18 kişi yaşamını yitirdi.
17 Eylül’de Rus Hava Kuvvetleri’ne ait Ilyushin Il-20M keşif uçağı, Suriye’de bir füze tarafından vurulduktan sonra Lazkiye’deki Hımeymim Hava Üssü yakınlarında denize düştü. Uçaktaki 15 Rus askerinin tamamı can verdi.
28 Eylül’de Papua Yeni Gine merkezli Air Niugini’ye ait Boeing 737-800, Port Moresby – Chuuk seferini tamamlayıp teker koyduktan sonra pistten çıkıp denize uçtu. 35 yolcu ve 12 mürettebatın yer aldığı uçakta 1 kişi yaşamını yitirdi.
29 Ekim’de ise yılın son büyük ölümlü uçak kazası yaşandı. Endonezyalı Lion Air’in filosunda yer alan ve sadece 2 ay önce fabrikadan çıkan Boeing 737 Max, Jakarta-Pankgal Pinang seferi için kalkışından 13 dakika sonra Java Denizi’ne düştü. 181 yolcu ve 8 mürettebattan kurtulan olmadı. Kaza Boeing’in en yeni uçağı 737 Max’lerin üretiminde bir sorun mu var sorularını akla getirdi. Kaza Lion Air ve Boeing’in arasını açtı. Her iki taraf kaza ile ilgili birbirlerini suçlarken; havayolu Boeing’e verdiği tüm siparişlerini iptal etme kararı aldı.
30 Ekim’de Antalya’nın Manavgat ilçesi Karaöz mevkiinde Cessna 152 tipi eğitim uçağının düşmesi sonucu pilot Serkan Dilci ve Deniz Adalı yaşamını yitirdi.
19 Kasım’da ise Denizli’nin Merkezefendi lçesi Başkarcı Mahallesi’nde Cessna 172 tipi eğitim uçağı düştü. THY Uçuş Eğitim Akademisi’nde pilot eğitimi alan Merve Altun ve eğitmen pilot Hamdi Yılmaz hayatını kaybetti.
TÜRK HAVACILIĞINDA 2018
Bu kadar acı olayı hatırladıktan sonra konuyu biraz değiştirelim. 2018 yılında Türk Havacılığı için öyle önemli gelişmeler yaşandı ki tüm ülkenin gündemini meşgul etti. Hadi biraz da bunlara bakalım.
2018’de Türk sivil havacılığında yaşanan belki de en önemli olay İstanbul Havalimanı’ydı. 3 Mayıs 2013’te 22 Milyar 152 Milyon Euro bedelle Cumhuriyet tarihinin en büyük ihalesi olarak startı verilen; 7 Haziran 2014’te temeli atılan proje, 5 şirketin bir araya gelerek oluşturduğu İGA isimli konsorsiyum tarafından inşa edildi. Havalimanı 25 yıl boyunca İGA tarafından işletilecek. Başta isminin ne olacağı olmak üzere çok çeşitli tartışmalara konu olan havalimanına ilk inişi 21 Haziran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptı. İstanbul Havalimanı, ilk fazı, 2 pist ve yıllık 90 milyon yolcu kapasiteli terminali ile 29 Ekim’de görkemli bir törenle resmi olarak hizmete başladı. Atatürk Havalimanı’ndan big bang olarak adlandırılan büyük taşınma işlemi ise 29 Ekim’deki açılışa kısa bir süre kala 30-31 Aralık tarihine ertelendi. Ardından da 3 Mart 2019’a kaldı. Yeni yılda da en çok konuşacağımız konulardan biri kuşkusuz havalimanı taşınması olacak.
İstanbul Havalimanı’na Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ilk inişi gerçekleştirdiği gün aynı saatlerde ABD’de çok özel bir seramoni düzenleniyordu. Türkiye, üretimine de katkı sağladığı F-35 savaş uçaklarından ilk ikisini düzenlenen törenle teslim aldı. Rusya’dan alınması planlanan S-400 füze savunma sistemi nedeniyle ABD’nin vermemekle tehdit ettiği F-35 savaş uçakları Türkiye ile ABD arasında çok ciddi krize neden oldu. Türkiye F-35 uçakları için 100 tane sipariş verdi. Törenle teslim alınan ilk 2 uçak henüz Türkiye’ye getirilmedi. Türk pilotlarının ABD’de devam eden eğitimleri kapsamında, 29 Ağustos’ta ilk kez bir F-35 savaş uçağı Türk pilot Halit Oktay tarafından uçuruldu. 2019’da F-35’lerin Türkiye’ye getirilerek göreve başlaması bekleniyor.
Savunma Sanayii konusunda da önemli gelişmeler yaşandı. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii mühendisleri tarafından tasarlanıp geliştirilen genel maksat helikopteri T-625 ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Uçağa Gökbey ismi verildi. Yine TUSAŞ imzalı T-129 ATAK helikopteri Pakistan’dan 30 tane sipariş almayı başardı. 1,5 milyar dolar değerindeki sipariş Türkiye’nin en büyük savunma sanayii ihracatı olarak tarihe geçti. ATAK helikopteri için Filipinler ile de bir sipariş paketi için el sıkışıldı. Yılın son günlerinde ise yine TUSAŞ üretimi milli insansız hava aracı ANKA; TEI mühendisleri tarafından tasarlanıp geliştirilen PD170 motoru ile ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Böylece savunma sanayii alanında dışa bağımlılığı azaltma konusunda önemli bir adım atıldı. Milli imkanlarla geliştirilen, TUSAŞ üretimi eğitim uçağı Hürkuş’un jet motorlu ve silahlı versiyonu Hürjet’in prototipi de yine ilk kez 2018’de podyuma çıktı.
Türkiye’nin ilk havacılık, uzay ve teknoloji festivali Teknofest kapsamında Türk Hava Yolları filosunda yer alan bir Boeing 777 ile Türk Yıldızları ekibi muhteşem bir uçuş gösterisine imza attı. İstanbul semalarında gerçekleşen bu unutulmaz kol uçuşu Tüm Türkiye’yi gururlandırdı.
Türk Hava Yolları’nın TK589 sefer sayılı Kinşasa-Libreville-İstanbul seferinde bir yolcunun, uçak havalandıktan 3 saat sonra Nijer hava sahası üzerinde doğum sancıları tuttu. Hamile kadın, doktor eşi ve kabin memurlarının yardımıyla bir erkek bebek dünyaya getirdi. Bebeğe Benel ismi verildi. Doğumun ardından uçak İstanbul’a indi. Benel bebeğin gökyüzünde dünyaya gelmesi ile Türkiye hava sahasında veya Türk tescilli uçaklarda son 30 yılda meydana gelen 6’ncı doğum olayı gerçekleşmiş oldu.
2018 MODEL UÇAKLAR
Boeing’in dar gövde uçak ailesi 737’nin dördüncü nesli olan 737 MAX’in ikinci modeli 737 MAX-9, 16 şubat’ta sertifikalarını aldı ve 21 Mart’ta ilk sahibi Lion Air’e teslim edildi. 737 MAX ailesinin en küçük üyesi Max-7 ise 16 Mart’ta ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Max-7’nin 2019’da sertifikasyon sürecini tamamlanarak ilk müşterisine teslim edilmesi bekleniyor. 2018 yılında ayrıca Corendon Havayolları ilk Boeing 737 Max-8 uçağını teslim aldı ve 737 MAX uçaklarının Türkiye’deki ilk operatörü oldu.
Airbus A350 XWB ailesinin en büyük modeli olan A350-1000, 20 Şubat’ta ilk kez Qatar Havayolları’na teslim edildi. Nisan ayında Antalya’da düzenlenen Eurasia Airshow’da da sergilenen uçak havayolunun QSuite kabin tasarımını da hayata geçirdiği ilk uçak olma özelliği taşıyor.
A350’nin çeşitli aerodinamik makyajlar yapılmış ve yakıt hacmi artırılmış olan versiyonu A350ULR de 22 Eylül’de Singapur Havayolları’na teslim edildi. 20 saat havada kalabilen uçak havayolunun Singapur-New York arasında non-stop uçuşlara yeniden başlamasını sağladı. Dünyanın en uzun menzilli uçuşu ünvanını ele geçiren seferi havayolunun özel davetiyle ben de deneyimledim.
Boeing 787 ailesinin üçüncü ve en büyük modeli olan 787-10, 25 Mart’ta ilk müşterisi Singapur Havayolları’na teslim edildi. Son montajı Boeing’in Güney Carolina’daki tesislerinde gerçekleştirilen uçak, aynı zamanda Boeing’in merkezi Seattle dışında gerçekleştirdiği ilk teslimat oldu.
Embraer’in E-Jetlerinin ikinci nesli olan E190-E2’nin ilki, 28 Şubat’ta sertifikasını aldı. Düşük gürültü seviyesi ve normal E190’a göre yüzde 17.3 yakıt tasarrufu sunan uçak, 4 Nisan’da ilk müşterisi Wideroe Havayolları’na teslim edildi.
2018’in en çok konuşulan konularından biri de Airbus’ın Bombardier C Serisi uçaklarının üretim programında çoğunluk hisseyi satın alması oldu. CSeries 100 ve CSeries 300 uçakları Airbus A220-100 ve A220-300 olarak değiştirildi. Böylece Airbus bölgesel uçak pazarına güçlü bir giriş yaptı. A220’nin Fransa’nın Toulouse şehrinde yapılan dünya lansmanında ben de katılımcılardan biriydim ve A220 ile Airbus’ın merkezinde tanıştım. Ardından A220 için yapılan dünya turunun duraklarından biri de İstanbul’du. Uçak 13 Kasım’da Türkiye’ye gelip özel bir tanıtım uçuşu yaptı. Elbette ben de oradaydım.
Airbus’ın uçak taşıyan uçağı Beluga’nın yeni versiyonu Beluga XL19 Temmuz’da gülen surat temalı boyamasıyla fabrikadan çıkıp ilk uçuşunu yaptı. A330-200 modelinden geliştirilen Beluga XL’in ilki 2019 yılı itibariyle hizmete başlayacak. Eski Beluga’ların yerini alacak olan XL uçakları dünyanın 11 farklı noktasından A350’nin kanat ve gövdeleri de dahil olmak üzere tüm uçak parçalarını son montaj hattına taşıyacak.
Airbus’ın geniş gövde uçak ailesi A330’un Rolls Royce Trent 7000 motorlarıyla yenilenen versiyonu Airbus A330neo’nun ilk modeli olan A330-900neo 26 Eylül’de sertifikasını aldı ve 26 Kasım’da ilk müşterisi Portekizli TAP Portugal’a teslim edildi. Daha küçük model olan A330-800neo ise 6 Kasım’da ilk uçuşunu yaptı. 2019 yılı içinde sertifikasını alıp ilk sahibine teslim edilecek.
Kanadalı Bombardier kasım ayı içinde Q400 Bölgesel uçaklarının üretim programını 300 Milyon Dolar’a Kanadalı Longview Aviation Capital şirketine satmayı planladığını açıkladı. 2019’da satışın gerçekleşmesi planlanıyor.Q400’ün ekstra kapasiteli, 90 koltuklu kabin konfigürasyonuna sahip versiyonunun ilki ise 21 Eylül’de Hintli SpiceJet Havayolları’na teslim edildi.
