Her şey geçtiğimiz hafta Londra-Singapur seferi yapan Singapur Havayolları’na ait Boeing 777-300ER uçağının, Myanmar üzerinde şiddetli bir türbülansa girmesiyle başladı. Bir anda adeta savaş alanına dönen uçağı pilotlar Bangkok’a indirmeyi başarsa da uçaktaki toplam 83 kişi, çeşitli şekillerde yaralandı. 73 yaşındaki İngiliz yolcu Geoffrey Kittchen ise kalp krizi geçirerek yaşamını yitirdi. Çok uzun süre sonra türbülans kaynaklı ilk ölüm olarak kayıtlara geçti.
Herkes bu olayın şaşkınlığını yaşarken, arka arkaya iki olay daha yaşandı. Türk Hava Yolları’nın İstanbul-İzmir seferi yapan Airbus A321 uçağı şiddetli türbülansa yakalandı. Daha iki ay önce işe başlayan ve o sırada yolculara servis yapan bir kabin görevlisi, aldığı şiddetli darbe nedeniyle omuriliğinden sakatlandı.
Qatar Airways’in Doha’dan Dublin’e giden Boeing 787 uçağı da Türk hava sahası üzerinde şiddetli türbülansa girdi. 6 yolcu ve 6 mürettebat, hafif şekilde yaralandı. Kısa sürede üst üste yaşanan bu kadar türbülans vakaları, herkesi tedirgin etti. İnsanlar birbirlerine aynı soruyu sormaya başladı: Korkmalı mıyım?
Türbülans Olayları Artmaya Devam Edecek!
Son dönemde okuduğunuz haberler nedeniyle uçakla seyahat etmek korkutucu gelmeye başlamış olabilir. Ancak uçuş emniyetini tehlikeye atan türbülans gerçeği, endişe verici olsa da bununla yaşamaya alışmamız ve çözümler üretmemiz lazım. Çünkü maalesef önümüzdeki yıllarda, türbülans haberlerini çok daha sık duyacağız.
Uçuş korkusu, tüm dünyada milyonlarca kişiyi olumsuz etkileyen bir gerçek olsa da; gerçek şu ki, otomobilinizle havaalanına gitmek bile, uçakla seyahat etmekten çok daha tehlikeli. 2023 yılında ticari yolcu uçaklarıyla yapılan 37 milyon uçuşta tek bir ölüm vakası bile yaşanmadı. Yani dünyanın en güvenli ulaşım aracı hala açık ara uçaklar. Bu bilgiler sizi biraz rahatlattıysa, şimdi gökyüzündeki en sinsi düşmanımız türbülansın ne olduğunu anlatmaya başlayabiliriz…
Türbülans Nedir?
Bilinen en yaygın yanlış kullanımı “hava boşluğu” olan türbülans, aslında uçakların aniden irtifa kaybetmesine neden olan atmosferik bir durum. Uçaklar, pürüzsüz ve konforlu bir uçuş deneyimi için rüzgar ve hava akımlarının durumuna göre gökyüzünde seyrediyor. Ancak bazen pürüzsüz hava bir anda dalgalı hale gelebiliyor. Bunu denizde yüzerken bir anda oluşan dalgalar gibi düşünebilirsiniz. Oluşan bu dalgalar, uçağın gökyüzünde yükselmesine, düşmesine ve sallanmasına neden oluyor.
Uçağın irtifa, performans ve uçuş emniyetini etkileyen düzensiz hava akımları olan türbülanslar, seyahat konforunu azaltıyor ve yaşanan ani düşüş hissiyatı ile yolculara korku dolu anlar yaşatıyor.
Türbülans Neden Oluşuyor?
Türbülansı üç sebeple oluşuyor. Sıcak havanın yükselerek soğuk hava ile buluştuğu termal faktörler; dağlar veya insan eliyle yapılmış büyük yapıların havayı aşağıdan yukarı doğru bastırarak akışını değiştirdiği mekanik faktörler ve tersine hareketli iki havanın bir sınır boyunca oluşturduğu; hızı, yönü ani ve güçlü şekilde değişen akımlar olarak tanımlayabileceğimiz Wind Shear yani rüzgar kesikleri.
Türbülans korkutucu olsa da, uçaklar türbülans ve etkilerine dayanacak şekilde tasarlanmış durumda. Uçaklar, üretim esnasında karşılaşma ihtimalleri olmayacak kadar ağır türbülans şartlarını test ediyor. Yani havada koşullar rahatsız edici duruma gelse de endişe etmeyin uçağınız düşmeyecek! Bakımı iyi yapılmış bir ticari uçağın, türbülans nedeniyle sorun yaşaması pek olası değil.
Pilotlar da, genellikle hava durumu raporları ve önlerindeki radar ekranları sayesinde türbülansın durumu hakkında fikir sahibi oluyor. Ancak beklenmedik durumlarda, yani uçak dalgalı bir hava akımına girdiğinde, hava trafik kontrolörleri veya aynı rotada uçan havadaki diğer pilotlar tarafından da uyarılıyorlar. Yani büyük oranda her şey kontrol altında.
Pilotlar ya da onlara yer desteği veren ekipler, genellikle radardaki türbülanslı havaya ya da aniden değişen hava koşullarına dikkat çekebiliyor. Hem pilotları hem de uçaktaki yolcuları yaklaşan potansiyel tehlikelere karşı uyarıyor. Pilotlar da tehlikenin durumuna göre, uçağı “türbülans hızına” almak veya rotada değişiklik yapmak gibi alternatifler üzerinde düşünüp aksiyon alıyor.
Açık Hava Türbülansı Nedir? Neden Tehlikelidir?
Hiç kimsenin öngöremeyeceği ve en tehlikeli türbülans çeşidi ise açık hava türbülansı. Yaşanan hissiyatı saatte 100 km hızla seyreden bir otomobilin, bir ana derin bir çukura girmesi olarak tanımlamak mümkün.
Aniden başlayan bu türbülansa girildiğinde, yolculara koltuklarına geri dönmeleri ve kemerlerini takmaları konusunda uyarı yapmak için zaman kalmıyor. Bu yüzden en tehlikeli türbülans çeşidi olarak biliniyor. Tüm dünyayı saran, jet stream adı verilen hava akımlarının hızında ve yönünde ani bir değişiklik olması ile oluşan dairesel hava akımları açık hava türbülansını oluşturuyor. Takip edilebilir hava durumu koşullarıyla ilişkili olmaması nedeniyle pilotlar tarafından önceden tespit edilemiyor, radar ekranında görülmüyor. Türbülanslar kaynaklı yaralanmalar da genellikle bu yüzden yaşanıyor.
Saatte 450 km hızla doğuya doğru hareket edern Jet stream akımları, genellikle tembel bir nehir gibi kıvrılırlar. Gezegenimizde, ikisi kutup bölgelerinde ve ikisi daha düşük enlemlerde olmak üzere dört ana jet akımı vardır. Türbülanslar genellikle dört kategori üzerinden sınıflanıyor: hafif, orta, şiddetli ve aşırı.
Türbülans nedeniyle yaşanan yaralanma vakalarının sayısı oldukça düşük. FAA verileri, 2009 ile 2021 yılları arasında yalnızca 30 yolcu ve 116 mürettebat üyesinin türbülans nedeniyle ciddi şekilde yaralandığını gösteriyor.
Küresel Isınma Türbülansları Artırıyor!
Reading Üniversitesi’nde atmosfer bilimi alanında çalışan Profesör Paul Williams, iklim değişikliği nedeniyle türbülansların arttığına dair güçlü kanıtlara sahip olduğumuz görüşünde. Williams, Kuzey Atlantik’teki şiddetli açık hava türbülansı vakalarının 1979’dan bu yana yüzde 55 arttığını keşfettiklerini açıkladı. Araştırmacılar, açık hava türbülansındaki artış eğilimini belirlemek için modern uyduların devreye girmesinden bu yana kırk yıllık atmosferik verileri analiz etti.
Next time you're on a trans-Atlantic flight and you experience sudden bad turbulence, remember that climate change is making such turbulence worse.
— Ed Hawkins (@ed_hawkins) August 17, 2023
New 'stripes' showing the increase in moderate clear air turbulence in the Atlantic since 1979 using ERA5. pic.twitter.com/YdvhzxNqHM
Jeofizik araştırmaları üzerine yayın yapan Geophysical Research Dergisi’nde yakın zamanda yapılan bir araştırma, iklim değişikliğinin türbülans üzerinde ciddi bir etkisi olduğunu gösteriyor. Uzmanlar, jet stream kaynaklı, şiddetli türbülansların gelecek onyıllarda ikiye, hatta üçe katlanabileceğini öngörüyor.
NASA tarafından 2023 yılında yapılan bir araştırma, 2050 yılına kadar açık hava türbülanslarının%10 ila %40 arasında artabileceğini ve bu durumun uçakların mevcut irtifalarda seyretmesini zorlaştıracağını söylüyor.
Küresel ısınma nedeniyle atmosfer eskisinden daha sıcak hale geldiği için, farklı irtifalardaki rüzgar hızları arasındaki fark da giderek açılıyor ve windshear dediğimiz durum giderek artırıyor.
Gelecekte Uçuş Süreleri Artacak!
Ticari uçaklar, havanın daha ince olduğu ve daha az yakıt tükettikleri 31.000 ila 42.000 feet arasındaki irtifalarda uçuyor. Jet stream akımları da bu irtifalarda hareket ediyor. Bu yüzden gelecekte pilotlar, uçakları gezegenimizi çevreleyen dört ana jet stream akışının arasında uçurmayı sürdürmeyi başaramayacak. Uçuşlar artık eskisinden daha uzun sürecek, daha fazla yakıt tüketilecek ve daha sarsıntılı olacak.
Chicago Üniversitesi’nde yapılan çalışmalar, küresel ısınmanın her bir santigrat derece artışının rüzgar hızlarını yüzde 2 artıracağını ve sera gazı emisyonlarının artmaya devam etmesi halinde yüzyılın sonuna kadar 4 santigrat derecelik bir artışa ulaşabileceğini gösteriyor.
Nevada Üniversitesi’nden fizik profesörü Michael Pravica, insan faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan ısınmanın çoğunun, okyanuslar tarafından emildiğini söylüyor. Artan ısı, kaynayan suyun pirinci tencerenin etrafına itmesine benzer şekilde yükselme eğilimi gösteriyor. Oluşan atmosferik konveksiyon hareketi jet stream akımlarını bozuyor.
Pravica, “Daha fazla enerji daha fazla konveksiyona demek. Daha fazla konveksiyon ise daha fazla türbülans anlamına gelir.” diyerek, gezegenimiz ısınmaya devam ederse, türbülansların daha da artacağını söylüyor.
Bir uçak gökyüzünde yaklaşık 850 km hızla seyrederken, bozulan hava akımıyla karşılaştığında buna tepki veriyor. Bunu bir patencinin, sert bir buz parçasına çarpmasına benzetmek mümkün.
NASA, “modern kayıtların tutulmaya başlandığı 1880 yılından bu yana dünyanın en sıcak yılının 2023 olduğunu duyurdu. Son 10 yıldır üst üste, kayıtlara geçen en sıcak yıl oluyor. Atmosferik CO2 seviyeleri ise en az 800.000 yıldır görülen en yüksek seviyeye ulaştı. Küresel ısınma devam ettikçe, atmosferdeki sera gazı emisyonu arttıkça türbülanslar artacak.
Uçuş Fobisini Aşmak İçin Öneriler
İnsanların uçuş fobisini aşmaları için birçok seçenek var. Havayolları genellikle bu konuda özel eğitim programları oluşturuyor. Örneğin Türk Hava Yolları, ruh sağlığı uzmanlarıyla ortak çalışarak insanların uçuş korkularını yenmelerine yardımcı olacak bir program düzenliyor.
Gergin yolcuları uçuştan hemen önce doğrudan pilotlarla görüştüren Dial A Pilot isimli program, 50 Dolar karşılığında, gerçek pilotlarla uçuş korkunuz üzerine konuşmanız için 15 dakikalık bir telefon görüşmesi imkanı sağlıyor.
Bazı insanlar TikTok’ta uçuş korkusunun üstesinden gelmeye yardımcı olan ‘jöle teorisini’ açıklayan videolar izliyor. Bu teori, uçağın tıpkı jöle içinde asılı duran bir kaya gibi olduğu ve havada çok fazla sallanmasına rağmen tamamen bir kozanın içinde kaldığını anlatıyor.
Hiçbir şey yapmayanlar için, Washington Post’un Uçuş İçin 52 Kesin Kuralı‘nı önerebilirim. Stresli yolcuların havaalanına erken gelmesi, kafeinden kaçınması ve sakinleşmek için podcast önerilerini içeriyor. Uçuşları daha kolay, daha az stresli ve daha keyifli hale getirmenin yollarını sunan bu önerilere göz atmanızı da tavsiye ederim.
Dünyanın En Türbülanslı Uçuş Rotaları
CNTraveler geçtiğimiz yılın en sarsıntılı on uçuş rotasını açıkladı. En fazla türbülans yaşanan ilk on rotanın tamamı kısa mesafeli uçuşlar ve bu uçuşların çoğu Japonya ve Çin’de gerçekleşiyor. Dünyanın en türbülanslı uçuş rotası ise Şili’nin başkenti Santiago ile Bolivya’nın Santa Cruz şehri arasında yapılan uçuşlar oldu.
Bir Bakışta | En Türbülanslı 10 Uçuş Rotası
- Santiago (SCL) – Santa Cruz (VVI)
- Almatı (ALA) – Bişkek (FRU)
- Lanzhou (LHW) – Chengdu (CTU)
- Centrair (NGO) – Sendai (SDJ)
- Milano (MXP) – Cenevre (GVA)
- Lanzhou (LHW) – Xianyang (XIY)
- Osaka (KIX) – Sendai (SDJ)
- Xianyang (XIY) – Chengdu (CTU)
- Xianyang (XIY) – Chongqing (CKG)
- Milano (MXP) – Zürih (ZRH)
Avrupa’da 2023 yılında en türbülanslı uçuş rotaları ise Milano-Cenevre ve Milano-Zürih rotalarıydı. Sürekli olarak türbülansa maruz kalma ihtimalinizin en yüksek olduğu uzun menzilli uçuş rotası ise Japonya’nın başkenti Tokyo ile Nepal’in başknetiKatmandu arasındaki 5800 km menzilli uçuş oldu.
Türbülanstan Korunmak İçin Yolcular Ne Yapmalı?
Türbülanstan korkan bir uçak yolcusuna verilecek belki de tek tavsiye, kokpit ve kabin ekibinden gelen talimatlara uymak ve oturduğu süre boyunca kemerini bağlı bulundurmak olabilir.
