Havada yakıt ikmali, uçuş sırasında uçak yakıtını bir tanker uçaktan diğerine aktarma işlemidir. Amaç, uçağın havada daha fazla kalmasını ve daha fazla mühimmat, yük veya operasyon malzemesi ile kalkış yapabilmesini sağlayabilmektir.
Havada yakıt ikmali yapılırken 2 yöntem kullanılır.
Boom sisteminde, tanker uçaklarının kuyruğunda teleskobik kola benzer, rijit ve tanker uçaktaki operatör tarafından kontrol edilen bir eklenti bulunur. Uçaklar arası bağlantı, bu eklentinin, yakıt alacak uçağın yakıt ikmal yuvasına kenetlenmesiyle sağlanır. Bu yöntemle, aynı anda sadece bir uçağa yakıt aktarımı sağlanabilir.
Diğer yöntem ise sepet sistemi olarak da bilinen Hose-and-Drogue. Uçağın kuyruğuna yakın bir bölgeden veya kanatlarından salınan bir hortum aracılığıyla gerçekleştirilir. Hortumun ucunda rüzgar tulumu adı verilen, küçük bir sepeti andıran cisim bulunur. Yakıt ikmali yapacak pilot, rüzgar tulumuna yaklaşır ve uçağındaki yakıt ikmal probunu, tulumun içindeki huniye kenetlenerek yakıt ikmal işlemini gerçekleştirmeye başlar. Herhangi bir operatöre ihtiyaç duyulmayan bu yöntemde, iki veya üç uçağa yakıt aktarımı gerçekleştirilebilir.
Boom sisteminde, Hose-and-Drogue sistemine göre, yakıt ikmali çok daha hızlı gerçekleştirilebilir. Gerekli donanımlar ile Boom yöntemi, probe-and-drogue metoduna dönüştürülebilir.
Hose-and-Drogue sisteminin en büyük dezavantajlarından biri de hortumun stabilizasyonunu sağlamak zor olduğu için, ikmal sürecinin, hava koşullarından etkilenmesidir.
Tanker uçaktan uzanan hortuma alıcı uçağın kenetlenmesi ile gerçekleştirilen Hose-and-Drogue yönteminde hem helikopter hem de uçaklara yakıt aktarımı yapılabilirken; Boom yönteminde ise sadece uçaklara yakıt ikmali yapılabilir.
Yakıt ikmal yöntemlerinden hangisinin tercih edileceği, uçak tipine göre değişir. F-16 uçakları Boom sistemini kullanırken; Rafale savaş uçakları ise Hose-and-Drogue sistemi ile yakıt ikmali gerçekleştirir.
Ticari Uçaklarda Neden Havada Yakıt İkmali Yapılmıyor?
Ticari yolcu ve kargo uçaklarında, havada yakıt ikmali gerçekleştirilmemesinin nedeni, bu operasyonun tehlikeli olabilmesidir. Havada yakıt ikmali için uygulanması gereken prosedürler de oldukça katıdır. Bu yüzden ticari havacılıkta ihtiyaç duyulan menzile ve diğer ihtiyaçlara göre konfigüre edilebilen ticari uçaklar geliştirilerek; havada yakıt ikmali ihtiyacı ortadan kaldırılıyor.
Tarihteki ilk havada yakıt ikmali, 27 Nisan 1923 tarihinde, iki DH-4B uçağıyla Amerika Birleşik Devletleri’nin San Diego şehri semalarında gerçekleştirilmiştir.
