Uçakların Kıvrık Kanat Ucu Şekilleri ve Farkları

Uçuşunuzda pencere tarafında otururken, dışarı baktığınızda, kanatların ucundaki çıkıntıları fark edip, kanat şeklinin neden böyle olduğunu hiç merak ettiniz mi?

Bazıları yukarı doğru kıvrılan şekliyle kanadın bir parçasıymış gibi yumuşak bir geçiş yapıyor. Bazılar köşeli görünüyor. Hatta bazıları, kanadın hem üstüne hem de altına doğru uzanıyor ve iki parçadan oluşan bir görüntüye sahip.

Winglet olarak adlandırılan bu parçalar, özellikle son 30 yılda (bazı istisnalar dışında) havacılığın vazgeçilmezi olan aerodinamik bir mucize haline geldi. Fakat winglet yapılarının işlevi tam olarak nedir? Stilleri arasındaki farklar nelerdir?

Winglet, uçakların kanatlarının uçlarını takip eden ve kanat ucunda oluşan girdapları kesiyor. Taşıma kuvveti oluşturan ve havada sürtünme (geri sürükleme) miktarını azaltabilen; buna bağlı olarak da yakıt tüketimini azaltarak uçağın menzilini artıran küçük kanatlar olarak özetlenebilir. ‘Uçakların Kanatlarının Ucu Neden Kıvrık?’ başlıklı içeriğimizde bu konuyu çok daha derinlemesine incelemiştik.

Winglet, uçağa ekstra ağırlık katıyor olsa da sağladığı verimlilik; özellikle uzun uçuşlarda kendini ciddi şekilde hissettiriyor.

Wingletler, uçuşun seyri esnasında etkili olurken; aynı zamanda iniş ve kalkışta, “yüksek hücum açısı” durumlarında en verimli hale geliyor.

Uçaklarda Winglet Çeşitleri

Wingletler, farklı şekil ve boyutlarda olabilir. İşte seyahatleriniz sırasında bindiğiniz uçaklarda karşılaşabileceğiniz winglet türlerinden bazıları: 

1- Konvensiyonel Eğimli Winglet (Conventional Canted Winglet)

Bulunduğu Uçak Tipleri: Boeing 747-400, Airbus A330-200 / -300, Airbus A340, Canadair Regional Jet, Embraer E-Jet

Boeing 747-400 Winglet. (Görsel: Getty Images)

İlk wingletler, 1970’lerin sonlarında NASA’da yapılan orijinal winglet araştırmasının  torunlarıydı. Mühendisler, kanat ucu parçalarının potansiyelini biliyordu. Bununla birlikte, NASA’nın Langley Araştırma Merkezi’ndeki Richard Whitcomb, wingletlerin ticari olarak uygulanabilir hale gelene kadar geliştirilmesine destek verdi.

Whitcomb’un winglet testleri sırasında kullandığı bir KC-135 uçağı (Görsel: NASA)

Whitcomb, tasarladığı wingletlerle, bir KC-135’i (ABD Hava Kuvvetleri’nin hava tankeri) modifiye etti. Araştırmalar wingletlerin KC-135’lerin menzilini %7’ye kadar artırdığını ortaya çıkardı.

2- Harmanlanmış Winglet (Blended Winglet)

Bulunduğu Uçak Tipleri: Boeing 737-300 / -500 / -700 / -800 / -900 ve -900ER, Boeing 757-200 / -300 ve Boeing 767-300ER

Harmanlanmış-karışık winglet yapısı Ryanair Boeing 737-800. (Görsel: Nicolas Economou / NurPhoto)

Harmanlanmış wingletler, 1990’ların başında, Whitcomb’un açısal winglet tasarımını geliştirmesiyle ortaya çıktı. Whitcomb’un kendi tasarımında wingletler, yatay kanat yapısından dikeye geniş bir açıyla geçiş yapıyordu. Bu durum, farklı yüzeylerdeki farklı hava akışları karıştığında ortaya çıkan bir fenomen olan girişim sürtünmesi yaratıyordu. Harmanlanmış wingletler bu geçişi yumuşatarak, sürtünmeyi azaltır ve wingletleri daha verimli hale getirir.

Harmanlanmış wingletin öncülüğünü Aviation Partners isimli bir şirket yaptı ve daha sonra Boeing ile Aviation Partners, bir ortaklık kurdu. İlk Boeing 737’ler 2001’de harmanlanmış wingletlerle uçtu ve daha sonra bu winglet, 737 lerin her varyasyonunda kullanılmaya başlandı.  737’deki harmanlanmış wingletler, teslimattan sonra veya Boeing’in Renton fabrikasında teslimattan önce monte ediliyor. Çoğu müşterinin tercihi, Renton fabrikasında monte edilmesi yönünde. Harmanlanmış wingletler, daha sonra 2005’te 757’ye ve 2009’da 767-300’e geldi.

3- Bölünmüş Winglet (Split Scimitar Winglet)

Bulunduğu Uçak Tipleri:  Boeing 737-700 / -800 / -900 / -900ER

Bölünmüş winglet yapısı Southwest Havayolları Boeing 737-800. (Görsel: Jim Watson / AFP / Getty Images)

Bir diğer Aviation Partners & Boeing ürünü olan Bölünmüş Winglet, harmanlanmış wingletlere göre yaklaşık %2 ek yakıt tasarrufu sağlıyor. 2014 yılında hizmete giren Bölünmüş Wingletler, ventral sıra adı verilen, aşağı bakan bir kanatçık eklenmesiyle harmanlanmış wingletlere benziyor.

4- İleri Teknoloji Winglet (Advanced Technology Winglet)

Bulunduğu Uçak Tipleri: Boeing 737 MAX

Görüntü olarak bölünmüş winglet ile benzerliği dikkat çekici olsa da, çalışma mantısı biraz daha farklı.

İleri teknoloji winglet, yalnızca 737 MAX uçaklarında bulunur ve bu serinin tüm uçaklarında standart donanım olarak gelir. Hem üst hem de alt kanat profili içerir.

İleri teknoloji winglet yapısı Boeing 737 MAX. (Görsel: Ore Huiying / Bloomberg / Getty Images)

Üst kanat profili, gövdeye doğru bir taşıma hareketi oluşturur. Alt kanat profili gövdeden uzağa doğru bir taşıma hareketi oluşturarak, üst kanat profiline karşı koyar ve kanadın verimliliğini artırır. (Bir kanat profili, bir düzlem üzerinde taşıma kuvveti oluşturmak üzere tasarlanmış yapıdır.)

Boeing, bu winglet yapısının, yakıt verimliliğini, 737 NG’de bulunan wingletlere kıyasla %1,5 daha artırdığını söylüyor.

Airbus’ın Sharklet‘i Var!

Bulunduğu Uçak Tipleri: Yeni A320ceo ailesi, tüm A320neo ailesi, A330neo, A350

Köpekbalıklarının, yukarıya doğru kesintisiz bir eğri şeklindeki yüzgeçleri, büyük ölçüde harmanlanmış wingletlere benziyor. Neredeyse aynı işleve sahip.

‘Uçak Tasarımlarına Doğa Nasıl İlham Veriyor?’ içeriğimiz ilginizi çekebilir…

Sharklet Airbus A321neo. (Görsel: Horst Galuschka / picture alliance / Getty Images)

Sharklet, aslında Airbus’ın harmanlanmış winglet yapıları için kullandığı farklı bir terim. Airbus, 2011 yılında Aviation Partners’ı, harmanlanmış winglet patenti nedeniyle dava etti. Dava 2018’de karara bağlandı. Sharklet donanımlı ilk A320 uçağı, Aralık 2012’de teslim edildi. Sharklet, artık Airbus A320neo ailesi uçaklarında standart donanım haline gelmiş durumda.

Sharklet, A320’de piyasaya ilk çıktığında, Airbus, havayollarına, yakıt tüketiminde %4 azalma ve fazladan 180 km menzil sözü vermişti.

Airbus A350 sharklet. (Görsel: Dhiraj Singh / Bloomberg / Getty Images)

Airbus A350 için de standart sharklet yapısı kullanımda. Ancak A350’nin sharkletleri, A320 ailesi uçaklarında bulunanlara göre çok daha büyük ve farklı bir şekle sahip.

Wingtip Fence

Bulunduğu Uçak Tipleri: Eski A320ceo ailesi, A300-600, A310, A380 

Eski nesil tasarıma sahip olan wingletler, kanat üstünde sağladıkları aerodinamik faydaların yanı sıra, kanadın altındaki girdapları da yok etmek için geliştirildi.

Wingtip fence Wizz Air Airbus A320. (Görsel: Nicolas Economou / NurPhoto)

1980’lerde Airbus tasarımlarının ayırt edici bir özelliği durumundaydı. Ancak bir nesil sonra A380 superjumbo’da, süper boyutlu bir biçimde ortaya çıktı. Üçgen şeklindeki bu wingletler, kanada dik açıda konumlandı ve kanadın hem üstünde hem de altında çıkıntısı vardı.

Tüm Uçak Tiplerinin Kanat Ucu Kıvrık Değil!

Bu yazıda ele almadığımız başka winglet türleri de var. Boeing 777 ve 787 gibi uçakların kanat uçlarında ise winglet yapısı yok. Boeing mühendisleri, benzersiz bir şekle sahip olan 787’nin kanadının, winglet olmadan da yeterince verimli olduğuna karar verirken; Boeing 777 uçaklarına winglet eklenmesi, bazı havaalanları için uçağı, fazla büyük hale getirebilirdi.

777x’in katlanabilir wingtip yapısı. (Görsel: David Slotnick / The Points Guy)

Boeing’in en yeni uçağı olan devasa 777X’in kanatları da winglet içermiyor. Ancak havaalanlarında daha küçük kapılara park edebilmesi için katlanır kanat uçlarına sahip. Uçağın 2025’te hizmete girmesi planlanıyor.

Kürşat Hacıbekiroğlu

adbanner