Son günlerde hangi havacılık haber sitesini açsanız; içinde Boeing 747 ve son uçuşu temalı bir habere rastlıyorsunuz. Bu hafta içinde Avustralyalı Qantas 747 ile yaptığı Sidney-San Francisco uçuşlarından Jumbo jeti çekti mesela. 1972’den beri ABD rotasında düzenli olarak 747 ile yapılan uçuşlar sona erdi ve bir devir kapandı.
Kısa süre önce İsrail’in bayrak taşıyıcısı El Al Havayolları, filosundaki son 747’yi özel bir uçuşla emekliye ayırdı. 3 Kasım sabahı Roma’dan Tel Aviv’e yapacağı son uçuşu için havalanan 747, kalkıştan 2 saat sonra Kıbrıs’ın güney batısı üzerinde 10.000 feet irtifaya alçalarak, Akdeniz üzerinde çok özel bir sanatsal çalışmaya imza attı.
Emeklilik öncesi son uçuşunu gerçekleştiren dev uçak, çizdiği özel bir rota ile gökyüzünde bir 747 şekli oluşturdu. Böylece havacılık tarihine unutulmayacak bir imza daha atmış oldu. Bu veda, jumbo jetin son baharını yaşadığı yolculuğunda zamanının giderek daraldığı ve çanların iyiden iyiye kendisi için çaldığı anlamına da geliyor.
İsrailli havayolunun 747’lerinin tarihsel bir misyonu ve anlamı daha var. 1991’deki Solomon Operasyonu’nda şirketin 747’leri önemli bir rol oynamıştı. Operasyonda 14.000’den fazla Etiyopyalı Musevi, İsrail’e getirildi. Uçuşlardan birinde tam 1088 yolcu taşıyan 747, bugüne kadar ticari yolcu uçağıyla tek seferde taşınan en yüksek yolcu sayısına ulaşılmasıyla Guiness rekorlar kitabına girdi.
Boeing 747’nin tarihine göz attığımızda rekor kırdığı tek olay bu değil elbette. Dünyanın en büyük havacılık faciasının karşısında da onun adı yazıyor; birbirinden ilginç özel görevler için dönüştürülmüş uçakların adının karşısında da. Havacılık tarihinde çığır açan, gökyüzünün kraliçesi olarak adlandırılan; şekliyle bile diğer tüm uçaklardan ayrılan, tüm zamanların en ikonik jetinin geçmişini, bugününü ve sona doğru yaklaşan geleceğini konuşacağız bugün eğer hazırsanız…
747’NİN ÜRETİMİNE NASIL KARAR VERİLDİ?
Gökyüzünün kraliçesi, Jumbo jet, balina. Bu lakapların hepsi ona ait. Her romantik öyküde olduğu gibi Boeing’e sektörde bambaşka kapıları açan bu öykü de aslında bir kaybedilmişlik hikayesine dayanıyor.
Dev bir yolcu uçağı üretme fikri, 1965’te Boeing’in ABD Hava Kuvvetleri için büyük bir askeri nakliye uçağı inşa etme yarışmasını kaybetmesiyle ortaya çıktı. O gün için yarışı Lockheed Martin C5A Galaxy uçağıyla kazandı. Birçok denizaşırı rota için daha büyük uçaklar isteyen Pan Am’dan gelen baskılar üzerine Boeing, asker ve teçhizat yerine insanları taşımak için dev bir uçak yapmak için kolları sıvadı. Tasarım çalışmaları başladı ve 1966’da Pan Am 25 uçak sipariş etti. Böylece 747 resmi olarak doğdu.
Boeing için 747’yi gerçeğe dönüştürmek göz korkutucu bir görevdi. O sırada, Concorde ile rekabet edebilmek için 2707 adı verilen süpersonik bir uçak için tasarım çalışmaları sürüyordu. Tamamen yeni bir uçak inşa etme fikri yeterince riskliydi. Ancak aynı anda ikisini birden tasarlamak kulağa çok hoş geliyordu. Biri en büyük, biri en hızlı olacaktı. Ama şirketin hayatta kalamaması gibi bir risk de vardı.
Şirketin önceki ticari jetleri üzerinde çalışan tecrübeli bir mühendis olan Joe Sutter, ekibin başına getirildi. 747’nin babası” olarak anılan Sutter, uçak için o sırada mevcut olmayan uygun bir motor bulmaktan, uçağın ağırlığını azaltmaya kadar pek çok konu üzerinde çalıştı. 747’yi inşa etmeye başlamadan önce bile kritik bir engel vardı: Boeing’in bu işi yapacak kadar büyük bir fabrikası yoktu. Bugünkü Everett tesislerinde 1966’da bir de inşaat başladı. Zaman o kadar kısaydı ki, şirket fabrikanın inşaatını, uçağın ilk mockup’ının inşa edilmesiyle kafa kafaya bitirmeyi başardı. Sadece 29 aylık bir geliştirme ve imal süresinden sonra, ilk 747, 30 Eylül 1968’de fabrikadan çıktı.
ÜRETİLEN 747’LERİN KAÇI KULLANIMDA?
O günden bu yana Amerikalı imalatçı Boeing, 1500’den fazla 747 üretti. Ancak bunların üçte ikisi, parçalanmış, hurdaya ayrılmış veya kullanılamaz hale gelmiş durumda.
Resmi rakamlara göre, Boeing 1970’de ilk olarak Pan Am renkleriyle hizmete başlayan 747’den 1.553 adet üretti. Bunların üçte birinden daha azı bugün aktif olarak operasyonlarını sürdürüyor. 747’nin şuanki en büyük beş müşterisinden üçü kargo havayolu.
Bir Bakışta | Üretilen Tüm Boeing 747’lerin Durumu
Yolcu havayolları arasında British Airways, filosundaki 33 adet uçakla 747’nin en büyük müşterisi durumunda var: Fakat 2017’den beri uçakların üçü emekli oldu ve geri kalanların da 2024 yılına kadar filodan ayrılması planlanıyor.
Aralık 2017’de United, San Francisco’dan Honolulu’ya bir veda uçuşuyla 747’ye veda etti. Bu özel uçuş için, 1970’deki ilk 747 rotası, tek seferliğine yeniden yaratıldı. Geçtiğimiz yıl Delta son 747’sini Arizona’daki “uçak mezarlığına” yolladı. Artık hiçbir ABD’li havayolu Jumbo jet ile uçmuyor.
Son iki yılda, Korean Air dört 747’yi emekliye ayırdı. Filoda kalan 23 uçaktan 11’i yalnızca kargo hizmetlerinde kullanılıyor. KLM, dört uçağı emekli ederek 747 filosunu 17’den 13’e düşürdü. Hatta KLM’nin emekli ettiği 747’lerden birini Corendon satın alıp özel bir operasyonla Amsterdam’daki otelinin bahçesine getirdi. Bu ilginç operasyonu ben de Amsterdam’da canlı takip ettim.
British Airways’ten sonra Alman Lufthansa en büyük 747 kullanıcısı durumunda. Ancak, onlar da filodaki 32 jumbo jetin neredeyse yarısını 2025 yılına kadar Boeing 777’lerle değiştirmeyi planlıyor. British Airways’in aktif Jumbo jetlerinin çoğunluğu nispeten yeni durumda. İngilizlerin filosundaki en eski 747, G-BNLY tescilli ve 1993’te teslim alındı.Singapur Havayolları ve Cathay Pacific’in filodaki 747’leri sadece kargo uçuşlarında kullandıklarını belirtmeden geçmeyelim.
Bir Bakışta | Boeing 747 Operatörleri
Jumbo jet için talep neredeyse sıfıra inmiş durumda. Bu yıl hiç yeni sipariş alınmadı ve son birkaç yıl içinde tüm yeni 747’ler UPS gibi kargo şirketlerine gitti. Yolcu hizmetleri söz konusu olduğunda ise kaçınılmaz son artık çok yakın denilebilir.
Neden yolcu havayolları artık 747 istemiyor?
Havayolları, 747’nin yerine 2016 yılında hizmete başlayan 787 Dreamliner ve 2015 yılında tanıtılan A350 gibi orta büyüklükteki çift motorlu uçakları satın almayı tercih ediyor. Tüm bu modellerin doldurulması çok daha kolay ve bakımı daha ucuz. Bunlar, tüm zamanların en büyük yolcu uçağı olan A380’in ölümünü açıklayan faktörlerle birebir aynı. Biliyorsunuz A380’in üretimi de 2021 yılında durdurulacak. O konuyla ilgili de şuradan bilgi alabilirsiniz.
İlk 747 uçuşu 9 Şubat 1969’da gerçekleşti ve kokpitte test pilotları Jack Waddell ve Brien Wygle oturuyordu. O gün gerçekleşen ilk 747 uçuşu, havacılıkta aynı zamanda yeni bir dönemi başlattı. 747 o gün için en yakın rakibinin tam iki katı büyüklüğündeydi. İlk 747’yi bugün Seattle’daki Museum of Flight’ta görmek mümkün.
Yolcuların parayla bilet alarak katılabildiği 747’nin ilk yolculu uçuşunu ise Pan Am, 22 Ocak 1970’te yaptı. Ancak New York’tan Heathrow’a yapılan bu ilk uçuş çok da başarılı sayılmazdı.
352 yolcu ve 20 mürettebat, New York John F. Kennedy Havaalanı’nda uçak içinde kalkış için tam 2 saat oturmak zorunda kaldı. Zira Kaptan Pilot Robert Weeks, 4 numaralı motorda bir arıza olduğunu fark edip park pozisyonuna geri dönüş kararı aldı. Yolcular 2 saatin ardından uçaktan indirildi ve terminalde akşam yemeğine alındı. Bu esnada Pan Am yetkilileri uçaktaki sorunu gidermekle meşguldü. 747’nin gürültü ve çevre kirliliği oluşturacağı gerekçesiyle havalimanına gelen bir grup protestocu, bu arızaya en çok sevinenler olurken; ‘size uçmamanız gerektiğini söylemiştik’ diyerek yolcuları protesto ederken; kendilerine bir haklılık payı çıkarmayı ihmal etmedi. Sorun giderilip yemekler yendikten sonra yolcuların 20’si uçağa binmekten vazgeçti. Young America isimli 747 nihayet Londra için havalandı.
En Eski Boeing 747
İran merkezli Caspian Airlines Cargo, 50 yaşında aktif bir 747’ye sahip. Uçak, 1975 yılında Boeing tarafından kargo uçağına dönüştürülüp, bir yıl sonra İran Hava Kuvvetlerine teslim edilmeden önce TWA filosunda operasyonlara başlamıştı. Uçak 2018’de Caspian tarafından satın alındı.
Hala uçan en yaşlı 747 yolcu uçağı ise bir başka İranlı Mahan Air’e ait. İlk olarak 1986’da uçan 747, 2007’den beri Mahan filosunda uçuyor.
Filolarını mümkün olduğunca modern tutmak ve yakıt verimliliğine sahip uçaklarla güçlendirmek isteyen havayolları ile yeni teknolojiden yararlanmak isteyen hava kuvvetleri için bir uçağın raf ömrü düşündüğünüzden daha kısa olabiliyor. Emekli uçaklar eğer şanslılarsa dünyanın en büyük uçak mezarlıklarından birinde soluğu alıyor.
Aynı zamanda dünyanın pek çok farklı noktasında, emekli uçakların depoda tutulduğu, parçalarının sökülüp yeniden kullanıldığı ya da satıldığı onlarca tesis var. Büyük uçak mezarlıkları ilk olarak büyük bir uçak enflasyonunun yaşanmaya başladığı İkinci Dünya Savaşı’nın ardından kurulmaya başlandı.
Bu uçak mezarlıklarının en büyüğü, Arizona’nın Tuscon kentindeki Davis-Monthan Hava Kuvvetleri Üssü’nde bulunuyor. Dev uçak mezarlıkları ayrıca Avustralya, Kırgızistan, İspanya, Fransa gibi yerlerde bulunuyor.
En Büyük Boeing 747 Kazaları
50’den fazla 747 ise bir başka deyişle üretilenlerin yaklaşık 30’da biri, hizmet süresi içinde onarılamayacak kadar büyük hasar gördü. Bunlar arasında Pan Am tarafından uçulan N736PA ve KLM tarafından uçulan PH-BUF da var. İki Jumbo jet, 1977’de Tenerife Havaalanı’nda tüm zamanların en ölümcül hava kazasına karıştı ve 583 kişi yaşamını yitirdi.
Jumbo jet kazaları yıllar içinde azaldı. Jumbo jet kazalarında toplam 3772 kişi yaşamını yitirdi. Son olarak Ocak 2017’de bir 747 kazası yaşandı. Türk kargo şirketi ACT Havayolları’nın sahip olduğu ve Türk Hava Yolları’nın iştiraki şirketi Turkish Cargo adına uçan 747, 4 Ocak’ta Bişkek yakınlarında evlerin üzerine düştü. Uçaktaki 4 mürettebatla birlikte toplamda 37 kişi can verdi.
Pan Am’ın 103 sefer sayılı uçuşu veya Lockerbie faciasında da aktör yine 747 idi. 21 Aralık 1988 Çarşamba günü, Londra Heathrow Havalimanı’ndan New York John F. Kennedy Uluslararası Havaalanı’na sefer yapan Boeing 747, iskoçya’nın Lockerbie kasabası yakınlarında içindeki bombanın infilak etmesiyle adeta can pazarına döndü. Uçaktaki 258 kişinin tamamı ve kasabada yaşayan 17 kişi ile birlikte toplam 275 kişinin hayatını kaybederken. Olaydan Libya sorumlu tutuldu.
EN İLGİNÇ 747’LER
Dünya genelinde birbirinden ilginç amaçlarla kullanılan 747’ler de var. Virgin Galactic filosunda Cosmic Girl olarak adlandırılan ve uzay görevleri için roket parçalarını taşıyan bir 747 var örneğin.
NASA’nın, 1986 yılında United Airlines’dan aldığı aktif olarak gök cisimlerinin hareketlerini ve yıldızların konumlarını takip etmek için kullandığı SOFIA isimli bir 747 var.
Las Vegas Sands Kumarhaneleri ve oteline ait, tamamı kumar masalarıyla dolu olduğu iddia edilen bir 747 var. Dünyanın en büyük yangın söndürme uçağı da bir Boeing 747 ki onu da geçtiğimiz haftalarda anlatmıştım. Şuradan izleyebilirsiniz.
747 ayrıca zengin dünya liderleri için popüler bir seçim. Suudi kraliyet ailesinin dört; Katar hükümetinin üç, Umman Sultanı’nın iki ve ABD Hava Kuvvetlerinin altı adet 747’si var. Bunların ikisi ABD başkanlık uçağı olarak kullanılıyor. Ayrıca Cumhurbaşkanlığımızın filosuna da geçen sene Katar emiri tarafından yapılan Jumbo jest neticesinde son model bir 747 girdi.
Daha rahat bir uçak olmanın ötesinde, 747 uçak yolculukları üzerinde radikal değişimler sağladı. Yüzlerce insanı taşıma kabiliyeti, uçak yolculuğunu daha ucuz hale getirdi ve kitlesel turizmi mümkün kıldı, sırtında Uzay Mekiği taşıdı, dev yangınları söndürdü ve kargo versiyonu bizi hızlı hava kargo çağına ulaştırdı. Havacılık endüstrisine tüm kazandırdıkları için 747’ye hepimiz kocaman bir teşekkür borçluyuz. Eğer hala 747 ile uçmadıysanız çok fazla vaktiniz kalmamış olabilir. Elinizi çabuk tutun.
