Kadınlar, uçaklar, helikopterle ve uzay yolculuklarının ilk günlerinden bu yana, havacılıkta önemli roller oynadı. İlk olarak 1908’de motorlu uçaklara pilotluk yapmaya başlamış olsalar da gökyüzünü tamamen fethetmeleri, yalnızca fizik kurallarıyla değil; aynı zamanda insan eliyle oluşturulan yasalarla da sınırlıydı. Kadınların, havacılık endüstrisindeki yeri, uzun bir süre, özel veya destekleyici rollerle sınırlı kaldı.
Uluslararası Kadın Havayolu Pilotları Derneği’nin (ISA) 2021’de yürüttüğü bir araştırmaya göre, dünya genelinde aktif olarak uçan pilotların %6’sından daha azını kadınlar oluşturuyor. 2022’de, Amerika Birleşik Devletleri’nde FAA sertifikalı kadın havayolu pilotlarının yüzdesi yalnızca %4,9‘du. 2021’de Hindistan, kadın pilotlar arasında başı çekiyordu; istihdam edilen tüm pilotların yaklaşık yüzde 12,4’ü kadındı.
Havacılık ve uzay endüstrisinde, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik olarak verilen sürekli mücadelede, kadınların daha eşit bir geleceği şekillendirmek için, tarih boyunca gösterdiği muazzam çabanın farkında olmak çok önemli. Her yıl 8 Mart tarihi, Dünya Kadınlar Günü olarak kutlanmasının dışında, Havacı Kadınlar Haftası olarak da anılıyor. Biz de bu sebeple, havacılık sektörüne önemli katkılarda bulunan bazı kadınları sizinle tanıştırmak istedik.
Sabiha Gökçen
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, ülkeyi çağdaşlaştırma çabalarının bir parçası olarak, askeri ve sivil havacılığın geliştirilmesine de ciddi bir öncelik verdi. 1935 yılında, Türk Kuşu Sivil Havacılık Okulu’nun açılış töreninde yapılan uçuş gösterileri ve paraşüt atlayışlarından, manevi kızı Sabiha Gökçen çok etkilendi.
Atatürk’ün tavsiyesi üzerine bu okula kaydoldu ve daha sonra Sovyetler Birliği’nde eğitimini tamamlayarak, savaş pilotu olmaya karar verdi. Bunun gerçekten kendi kararı mı olduğu yoksa Atatürk’ün, milli mücadele sonrası genç ulusun modernliğini sergileme girişimi mi olduğu hala büyük bir tartışma konusu. Daha sonra Hava Harp Okulu’na kaydolan Gökçen, burada Breguet 19 hafif bombardıman uçağı ve Curtiss F11C Goshawk savaş uçağı üzerinde eğitimi aldı ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu oldu.
Günümüzde İstanbul’un Anadolu Yakası’ndaki havalimanı, Sabiha Gökçen‘in adını taşıyor.
Emma Lilian Todd
Emma Lilian Todd, havacılığa ilgi duymaya başladığında, zaten başarılı bir mucitti. İlk model uçağını 1906 yılında Madison Square Garden’da sergiledi. Politikacı Russell Sage’in dul eşi Olivia Sage, onun çalışmalarından etkilendi ve ilk gerçek uçağının tasarımı için fon sağlamaya karar verdi. Todd, havacılık kariyerine 1908 yılında, geleceğin kadın havacılarının eğitimini desteklemek amacıyla, Amerika’nın ilk Junior Aero Club‘ını açarak başladı. Çift kanatlı uçağını test etmek için pilot lisansı başvurusunda bulundu; ancak talebi reddedildi. Uçağı, 7 Kasım 1910’da Didier Masson tarafından başarıyla uçuruldu. Uçuşun ardından havacılık tasarımlarından vazgeçti.
Thérèse Peltier
Arkadaşı havacılığın öncüsü Léon Delagrange sayesinde Peltier, havacılığa ilgi duymaya başladı. Ancak o zamanlar uçuş okulları yoktu. Bunun yerine Peltier, uçağı nasıl uçuracağını öğrenmek için, diğer pilotları izlemek zorunda kaldı. Delagrange’dan birkaç ders aldı ve bu sırada uçaktaki ilk kadın yolcu oldu. Eylül 1908’de tek başına yola çıktı ve ilk kadın pilot oldu.
Katharine Wright
Havacılıkta Wilbur ve Orville Wright Kardeşler, sektörün öncüleri olarak kabul edilse de başarılarının bir kısmını kız kardeşleri Katharine’ye borçlular. Genç kadın, üniversiteden mezun olduktan sonra, iki erkek kardeşinin buluşlarını Avrupa’da çeşitli salonlarda tanıtarak, ekibin sözcüsü olarak onlara katıldı. Yerel gazeteler tarafından “Wright’ların insani tarafı” olarak nitelendirildi. Bizzat Wilbur Wright tarafından dile getirilen ifadeler, Katharine’nin ne kadar önemli olduğunu anlatmak için yeterli: “Eğer dünya bizi havacılıkla ilgili olarak anacaksa, kız kardeşimizi de mutlaka hatırlamalıdır.”
Raymonde de Laroche
Elise Raymonde Deroche, profesyonel hayatına Paris’te drama oyuncusu olarak başladı. Ancak birkaç havacıyla tanıştıktan sonra, kısa süre içinde havacılığa büyük bir ilgi duymaya başladı. 1908’de Wright Kardeşler’in Paris’teki uçuşlarından birine tanık oldu ve gözünü uçmaya dikti. Charles Voisin Havacılık Okulu’na başvurdu ve 8 Mart 1910’da pilot lisansını alan ilk kadın oldu. O andan itibaren Avrupa ve ötesindeki havacılık toplantılarını takip etti ve birçok irtifa rekoru kırdı.
Hilda Hewlett
Havacılık mühendisi Gustav Blondeau ile birlikte Birleşik Krallık’ta ilk uçuş okulunu açtığında lisanslı bir pilot bile değildi. 1911’de Birleşik Krallık’ta pilot lisansı alan ilk kadın oldu ve kendi oğluna uçmayı öğretmeye devam etti. Hâlâ Gustav’la ortak olan, Farman, Caudron ve Hanriot uçakları üreten Hewlett & Blondeau adlı uçak fabrikasını kuran ilk kadın oldu.
Bessie Coleman
Birinci Dünya Savaşı sırasındaki Fransız ve Amerikalı havacıların hikayelerini iki asker kardeşinden dinledikten sonra, havacılığa tutku duydu ve uçmayı öğrenmeye karar verdi. Ancak Amerika Birleşik Devletleri’nde ırk ayrımcılığı vardı ve hiçbir uçuş okulu ona pilotluk yapmayı öğretmeyi kabul etmedi. Bu nedenle Fransa’ya taşındı ve yedi aylık bir eğitimin ardından 15 Haziran 1921’de aldığı pilot lisansına sahip ilk Afrika kökenli Amerikalı ve Kızılderili kökenli kişi oldu. Hayali, uçuş okulunu kurarak öğretmenlik yapmaktı. Bunu başaramadan bir uçak kazasında trajik bir şekilde öldü.
Amelia Earhart
1922’de 25 yaşındayken, Kanarya adlı parlak sarı Kinner Airstar çift kanatlı uçağıyla 4.300 metre irtifaya ulaşarak ilk rekorunu kırdı. Kariyeri boyunca, bir düzine rekor kırmaya devam edecekti. 1928’de yolcu olarak da olsa Atlantik’i uçarak geçen ilk kadın oldu. Dört yıl sonra, Lockheed Vega ile Newfoundland’dan Paris’e tek başına uçarak, bunu başarabilen ilk kadın ve Charles Lindberg’den sonra, Atlantik’i tek başına geçen ikinci pilot oldu.
1937’de Amelia, dünyanın etrafını dolaşan ilk kadın olma girişimiyle, daha da iddialı bir maceraya atıldı. Ne yazık ki çift motorlu Lockheed Electra 10-E, 2 Temmuz 1937’de Amelia ve navigatörü Fred Noonan’ın Pasifik Okyanusu’nun ortasında yer alan küçük Howland Adası’na ulaşmaya çalıştığı sırada ortadan kayboldu. Uçağın ortadan kayboluşu bugün havacılık endüstrisinde çözülemeyen bir sır durumunda.
Jacqueline Cochran ve Jacqueline Auriol
1950’lerin başında iki kadın pilot, Amerikalı Jacqueline Cochran ve Fransız Jacqueline Auriol, dünyanın en hızlısı olmak için yarışıyordu. 18 Mayıs 1953’te Jacqueline Cochran, ses duvarını aşan ilk kadın olana kadar rekor üstüne rekor kırmaya devam ettiler. Ses duvarını aşan ilk adam olan Chuck Yeager, görevinde ona yardımcı oldu. Bunu F-86 Sabre ile başardı. Jacqueline Auriol, aynı başarıyı üç ay sonra Dassault Mystère II uçağını kullanarak elde etti ve bu onu ses duvarını aşan ilk Avrupalı kadın yaptı.
Valentina Tereshkova
1962’de 25 yaşındaki tekstil fabrikası işçisi Valentina Tereshkova, Sovyet Uzay programına seçildi. Amatör paraşütçülerden oluşan bir kulüpte, yalnızca 90 atlama yapmasına rağmen, yedi aylık yoğun bir eğitimden geçti ve büyük olasılıkla mütevazı duruşu sayesinde diğer beş kadın arasından seçildi. Görev, Yuri Gagarin’in tarihi uçuşundan iki yıl sonra Sovyet rejimi tarafından dünyaya duyurulana kadar, Tereshkova’nın ailesinden bile saklandı; tüm işlemler büyük bir gizlilik içinde yürütüldü. Tereshkova, Vostok-6 uzay aracında, Vostok-5’teki Valeri Bykovsky ile birlikte üç günlük bir görev sırasında Dünya’nın etrafında 48 tur attı. 16 Haziran 1963’te uzaya uçan ilk kadın oldu ve bugüne kadar bunu yapan en genç kadın ünvanını elinde tutmaya devam ediyor.
Turi Widerøe
1968 yılında Turi Widerøe, büyük bir taşıyıcı tarafından ticari havayolu pilotu olarak işe alınan ilk kadın olarak havacılık tarihine önemli bir katkıda bulundu. O dönemde endüstrinin erkek egemen doğası göz önüne alındığında, başarısı oldukça dikkat çekiciydi. Widerøe, 1962’de özel pilot lisansını, 1965’te ise ticari lisansını aldı. 1968’de SAS bünyesine katıldı ve şirketin uçuş akademisine kaydoldu. Sonunda Convair 440 Metropolitan’da yardımcı pilot lisansı almayı başardı.
